سومین نشست علمی بیست و چهارمین یادروز حافظ/خواجه اهل راز، خداوندگار واژه اصلح است

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، مریم حسینی استاد دانشگاه الزهرا تهران در سومین نشست علمی بیست و چهارمین یادروز حافظ که به صورت مجازی برگزار شد، به موضوع گریز از هژمونی از سنایی تا حافظ پرداخت.

او اظهار کرد: در طول تاریخ هزار ساله شعر پارسی، شاعران زیادی درباره اوضاع نابسامان عصر خودشان سخن رانده‌اند و هرکدام به نوعی تلاش کرده‌اند، نقش رسانه‌ای و اجتماعی خودشان را ادا کنند.

 حسینی ادامه داد: برخی مانند سنایی و حافظ، بیش از دیگران به نقد حکومت و دین حاکم زمانه خودشان گرایش داشته‌اند، سپس در ادامه رابطه طبقه فرادست و فرودست را در چارچوب اصطلاح هژمونی کاوید.

استاد دانشگاه الزهرا تهران گفت: هژمونی ترکیبی از عوامل گوناگون سیاسی و فرهنگی و اجتماعی است و از جایی شروع می‌شود که یک طبقه و نمایندگان آن، قدرت خود را از طریق ترکیبی از اجبار و اقناع بر طبقات پایین اعمال می‌کنند.

او تصریح کرد: در شرایط هژمونیک، مردم چنان باور‌های حاکمیت را در خود درونی می‌کنند که دولت، صدای خود را از گلوی آن‌ها می‌شنود.
او افزود: در این میان، نقش رسانه‌ها هم در شکل‌دادن به شرایط هژمونیک و هم شکستن آن بارز است.

حسینی گفت: در زمانه حافظ، نهادهایی، چون مسجد و مدرسه و منبر، مهم‌ترین نهاد‌های هژمونیک هستند و در کنار این‌ها، شعر نیز ابزاری هژمونیک برای ارباب قدرت به‌شمارمی‌رود. اما در نبرد میان طبقه حاکم و فرودست، فرودستان هم می‌توانند از ابزار‌های هژمونیک استفاده کند.

او اظهار کرد: حافظ نیز از همین شعر که ابزار هژمونیک حاکمیت است، برای شکستن هژمونی استفاده می‌کند. او با دو نهاد روحانیت و سیاست در زمان خودش مبارزه می‌کند و می‌کوشد در دیوان خود، کسانی مانند صوفی و زاهد را به حاشیه براند و در برابر، موقعیت رند را برجسته کند.

استاد دانشگاه الزهرا تهران تصریح کرد: او با طنز و شوخی با مقدسات شروع می‌کند تا از مقدس‌انگاری واژه‌ای دینی بکاهد و با تابوشکنی، قدر و منزلت پذیرفته‌شده عرفی را زیر سوال ببرد. او به جای آب پاک و روشن با می‌طهارت می‌کند و نور خدا را به جای مسجد و کعبه در میخانه می‌بیند.

ترجمه آثار بزرگانی چون حافظ و دشواری‌های آن

عبدالمحمود رضوانی استاد ترجمه و مدیر مؤسسه ترجمان علوم درباره اینکه چرا بزرگان ما در دنیا به اندازه بزرگان غربی شناخته شده نیستند و در بطن آن جامعه حضور ندارند؟ اظهار کرد: ما در معرفی این بزرگان به جهان اقدامی انجام نداده‌ایم و این می‌تواند ناشی از ناتوانی ما یا اراده نکردن باشد.

او، هدف سخنرانی خود را ترغیب جوانان به امر ترجمه اشعار حافظ برشمرد و گفت: اولین قدم به یاد داشتن این نکته است که حافظ شاعر است و سخنش لایه‌های متعدد دارد که باید در آن‌ها غور کرد و فهمیدشان و در نهایت در ترجمه اعمال کرد و برای این منظور و فهمیدن حافظ، باید با تاریخ زمان او آشنا شد چراکه قبض و بسط زمانه حافظ کاملا در شعرش تجلی دارد.

رضوانی تصریح کرد: با درک دقیق مفهوم شعر، ترجمه، معنی پیدا می‌کند؛ چراکه درک مفهوم در انتخاب واژه کمک می‌کند و از آنجا که هر واژه بار معنایی خاصی دارد، انتخاب آن‌ها امری بسیار ظریف و دقیق است و حال که حافظ خداوندگار انتخاب واژه اصلح است و بنابراین شایسته است که ما هم در ترجمه، کلماتی دقیق و درخور برگزینیم.

او افزود: موضوع مهم دیگر در ترجمه دیوان حافظ، ترجمه‌ناپذیری بعضی واژه‌ها است. آنجا که برای یک واژه، چون «رند» بار معنایی خاصی وجود دارد که معادل‌یابی را ناممکن می‌کند، مراجع متخصص مثل دانشگاه شیراز باید تعریفی ارائه دهند و برای مراجع دارای صلاحیت غرب بفرستند تا خود آن واژه در انگلیسی بیاید.

رضوانی افزود: نکته دیگر برای ترجمه صحیح شعر حافظ، انتقال موسیقی شعر حافظ و توجه به تقارن‌ها و توازن‌های کلام او است که مترجم باید همگی را در نظر داشته باشد.

او با بیان اینکه حافظ خداوندگار واژه اصلح است، اضافه کرد: حافظ در استفاده از حروف هم معنا را در نظر داشته و برای مثال وقتی از قد صحبت می‌کند، از «الف» بیشترین بهره را در کلام خویش می‌برد:

هر چه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست***ورنه تشریف تو بر بالای کس کوتاه نیست.

رضوانی در پایان خطاب به جوانان گفت: که به رغم تمام مشکلات باید قدم در راه گذاشت، نترسید و بلندپرواز بود.

‌می‌ و عشق در شعر حافظ

مو هونگ یان استاد دانشگاه مطالعات خارجی پکن و رییس مرکز ایران‌شناسی این دانشگاه که خود مترجم آثار کلاسیک و معاصر ایران درباره می‌ و عشق در شعر حافظ اظهار کرد: در سده‌های هجدهم و نوزدهم شعر حافظ از طریق ترجمه‌ها به غرب راه یافت.

او به تأثیرپذیری شاعران و نویسندگان غرب، به ویژه گوته از حافظ اشاره کرد و گفت: رویکرد‌های مختلفی درباره عشق و می‌در شعر حافظ وجود دارد، اما برای شناخت واقعی شعر حافظ لازم است که به تاریخ زمان حافظ و موضوع تصوف تسلط داشت.

مو هونگ یان در ادامه به تشریح بعضی از ابیات حافظ و رویکرد‌های مختلفی که در تفسیر آن وجود دارد، پرداخت.

نشست‌های علمی بیست و چهارمین یادروز حافظ در سال ۱۳۹۹، از ۲۰ مهرماه آغار شده است و تا ۲۳ مهرماه ادامه خواهد داشت و علاقه مندان می‌توانند از طریق نشانی اینترنتی http://derak.live/stream/hafezstudies و پیج اینستاگرامی مرکز حافظ‌شناسی hafezstudiescenter@ به صورت مستقیم از مطالب مطرح شده در این نشست‌ها بهره ببرند.

انتهای پیام/