گازپروم، غول انرژی روسیه به لهستان و بلغارستان اعلام کرد که از روز چهارشنبه (۷ اردیبهشت) عرضه گاز به این کشور‌ها متوقف خواهد شد؛ زیرا این کشور‌ها با تقاضای روسیه برای پرداخت هزینه واردات انرژی به روبل موافقت نکردند. توقف صادرات گاز به کشور‌های اروپایی، اقدام متقابل مسکو در خنثی سازی تحریم‌های همه جانبه غرب علیه روسیه است که به علت تشدید درگیری‌ها در اوکراین بر بخش‌های انرژی و مالی این کشور اعمال شد.

اروپای امروز با چالش کمبود انرژی روبروست و توقف صادرات منابع انرژی روسیه به قاره سبز بی گمان شرایط را سخت‌تر نیز می‌کند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ماه مارس اعلام کرد که مسکو از کشور‌های «غیر دوست» می‌خواهد تا با افتتاح حساب در «گازپروم بانک»، هزینه سوخت را به روبل پرداخت کنند. پرداخت هزینه سوخت با ارز ملی روسیه، اهرم فشار روس‌ها برای خروج از دایره تحریم‌های غرب است؛ اقدامی که بر معادلات تجاری جهان بسیار تاثیرگذار خواهد بود. در ادامه، پیامد‌های قطع صادرات گاز روسیه به اروپا، تاثیر جایگزینی روبل با دلار و یورو و نقش آن در کمرنگ شدن تحریم‌های ضد روسی را به زیر ذره بین می‌بریم.

توقف صادرات منابع انرژی روسیه به اروپا و تاثیر آن بر قاره سبز

اقتصاد اروپا بدون گاز طبیعی روسیه دچار مشکل می‌شود؛ اگرچه تأثیر آن بر اساس میزان مصرف کشور‌ها متفاوت خواهد بود. تحلیلگران اقتصادی در تازه ترین پژوهش خود هشدار دادند که قطع کامل واردات انرژی - گاز و نفت – روسیه، اروپا را وارد رکود خواهد کرد. آلمان، بزرگترین اقتصاد این قاره، به شدت به انرژی روسیه وابسته است. به اعلام بانک مرکزی آلمان، قطع کل واردات منابع انرژی روسیه می‌تواند به معنای کاهش ۵ درصدی تولید اقتصادی و و افزایش تورم باشد.

تورم در اروپا به بالاترین حد خود رسیده و همه چیز از خواربار گرفته تا مواد خام را تحت الشعاع قرار داده است. این امر ناشی از افزایش قیمت انرژی در جهان است. اندیشکده «بروگل» در گزارشی هشدار داده که اگر اروپا برای حل بحران سوخت چاره اندیشی نکند، با مشکلات عدیده‌ای در زمینه انرژی و به تبع آن معضلات اقتصادی و اجتماعی روبرو خواهد شد. اروپا حدود ۴۰ درصد از گاز خود را از طریق روسیه تامین می‌کند و در سال جاری روزانه ۲۰۰ تا ۸۰۰ میلیون یورو (۸۸۰ میلیون دلار) بابت خرید منابع انرژی از روسیه پول پرداخت کرده است. مقامات اروپایی گفته اند که نمی‌توانند عواقب تحریم‌های ضد روسی را تحمل کنند. سران کشور‌های اروپایی در صدد آنند که مصرف گاز روسیه را در سریع‌ترین زمان ممکن کاهش دهند. در همین راستا، آن‌ها به دنبال افزایش واردات گاز طبیعی مایع، به عنوان جایگزینی برای گاز روسیه هستند. اما جایگزینی گاز مایع با گاز روسیه به این آسانی نیست. در وهله اول اینطور بنظر می‌رسد که چون گاز مایع از طریق کشتی جابجا می‌شود، سهولت در حمل و نقل آن می‌تواند وابستگی اروپا به گاز روسیه را کاهش دهد، اما عملیاتی کردن این تصمیم برای تمامی کشور‌ها امکان پذیر نیست. برای مثال، آلمان که قطب اقتصاد قاره سبز محسوب می‌شود، هیچ پایانه وارداتی برای انتقال گاز مایع به داخل کشور ندارد. برلین به فکر ساخت دو پایانه افتاده، اما این کار سال‌ها طول خواهد کشید. سایر کشور‌ها نیز به دلیل شرایط جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی به راحتی نمی‌توانند گاز مایع را جایگزین گاز طبیعی روسیه کنند.

پیروی از دستور پوتین تنها انتخاب کشور‌های اروپایی

تا این لحظه چندین کشور اروپایی اعلام کرده اند که از دستور جدید مسکو مبنی بر جایگزینی روبل با یورو تبعیت نخواهند کرد. این خریداران تصمیم دارند که به پرداخت با یورو ادامه دهند و معتقدند که قرارداد‌های آن‌ها اجازه تغییر ارز را نمی‌دهد. برخی از کارشناسان حقوقی نیز می‌گویند روسیه بعید است بتواند به طور یکجانبه شرایط قرارداد‌ها را تغییر دهد. به گفته شرکت مشاوره «ریستاد انرژی»، در حال حاضر، تقریباً تمام قرارداد‌های خرید گاز روسیه به یورو یا دلار آمریکا پرداخت می‌شود. پرداخت به روبل به نفع اقتصاد روسیه و تقویت پول آن خواهد بود. تنها تعداد معدودی از خریداران گاز روسیه گفته‌اند که می‌توانند بدون نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا، هزینه عرضه‌های آتی را تحت طرح اعلام شده توسط مسکو پرداخت کنند. لهستان و بلغارستان به دلیل مخالفت با تصمیم مسکو مبنی بر پرداخت وارادت انرژی به روبل، اولین کشور‌هایی خواهند بود که صادرات گاز روسیه به آن‌ها قطع می‌شود.

با جدی شدن بحران انرژی در اروپا، بنظر می‌رسد کمیسیون اروپا که پیش از این مواضع تندی علیه تصمیم کرملین اتخاذ کرده بود، به دنبال عقب نشینی از مواضع قبلی خود و یافتن راه حلی برای تداوم واردات منابع انرژی روسیه باشد. کمیسیون اروپا اعلام کرده که خریداران اروپایی گاز روسیه می‌توانند بدون نقض قوانین اتحادیه اروپا پرداخت را با ارز ملی روسیه انجام دهند. در سندی که ۲۱ آوریل به کشور‌های عضو ارسال شد، اتحادیه اروپا پرداخت هزینه گاز روسیه را امکان پذیر دانسته است. در این سند، اتحادیه اروپا تاکید کرده که تحریم‌های موجود اتحادیه علیه روسیه، تعامل با گازپروم یا گازپروم بانک را ممنوع نمی‌کند. به این ترتیب، افتتاح حساب در گازپروم بانک تلویحا مجاز اعلام شده است.

سقوط آزاد دلار و یورو در سایه رشد ارز‌های جایگزین

با اعمال تحریم‌های غرب علیه بخش انرژی و بانک‌های روسیه، مسکو تصمیم گرفت روبل را جایگزین دلار و یورو کند. به باور کارشناسان حوزه اقتصاد، این اقدام پوتین می‌تواند آسیب تحریم‌های غرب علیه اقتصاد روسیه را کاهش دهد. با شروع درگیری‌های نظامی در اوکراین، ارزش روبل در برابر دلار آمریکا تا ۸۵ درصد سقوط کرد. اما جایگزینی روبل در پرداخت صادرات منابع انرژی، ترفندی بود که واحد پول روسیه را احیا کرد.
وابستگی شدید اتحادیه اروپا به گاز روسیه، باعث دودستگی کشور‌های عضو در تحریم صنعت انرژی روسیه شده است. همزمان با ارائه طرح تغییر واحد پول برای خرید گاز از روسیه، شاخص مرجع اروپایی برای قرارداد‌های کلان جاری گاز، برای مدتی کوتاهی از ۴۴ دلار در یک میلیون واحد گرمایشی فراتر رفت. به تبع آن، میزان انتقال گاز خط لوله یامال-یوروپ از آلمان به لهستان به شدت کاهش یافت.

در این میان یورو به پایین‌ترین حد خود در پنج سال اخیر رسیده است. اقدام روسیه برای قطع گاز به بلغارستان و لهستان آخرین ضربه به پیکره این ارز است که پیش از این تحت فشار افزایش قیمت دلار و قرنطینه‌های گسترده کرونا در چین قرار گرفته بود. «کاسپار هنس»، تحلیلگر مسائل مالی معتقد است: «تحریم روسیه می‌تواند اقتصاد اروپا را وارد رکود کند و ما انتظار داریم یورو در کوتاه‌مدت حداقل به ۱.۰۵ دلار کاهش یابد.»
افزایش شدید و کم سابقه بهای نفت و گاز، باعث بالا رفتن تعرفه انرژی خانگی و صنعتی می‌شود. افزایش قیمت سوخت در پمپ بنزین‌ها نیز هزینه روزمره زندگی را افزایش می‌دهد. این مساله، در کنار نرخ بالای تورم دوران پساکووید، بسیاری از اتحادیه‌های کارگری را به سمت چانه‌زنی دوباره با کارفرمایان برای افزایش حقوق سوق داده است.

به نظر می‌رسد موفقیت اجرای پیشنهاد ولادیمیر پوتین برای جایگزینی دلار و یورو با روبل روسیه، در بلندمدت، اهمیت دلار در بازار‌های جهانی را کاهش دهد و در مقابل، نقش روبل و یوآن چین یا دیگر واحد‌های پولی را در معاملات بین‌المللی پررنگ‌تر کند. چنین وضعیتی می‌تواند بهای نرخ وام و شرایط مالی در آمریکا را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد.

تهیه و تنظیم: عباس نوری

منابع:

https://www.reuters.com/business/energy/russia-wants-countries-pay-gas-roubles-will-buyers-comply-۲۰۲۲-۰۴-۲۶/
https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/۰۴۲۲۲۲-ec-says-appears-possible-to-make-russian-gas-payments-under-new-decree
https://spectrumnews۱.com/wi/madison/ap-online/۲۰۲۲/۰۴/۲۷/explainer-whats-behind-russias-natural-gas-cutoff
https://www.thehindubusinessline.com/markets/commodities/russias-move-to-stop-natural-gas-to-poland-bulgaria-boosts-crude-oil-futures/article۶۵۳۵۹۱۹۶.ece