شخصی سازی درمان سرطان معده و فیبروزیس کودکان برای اولین در ایران

کشور ایران به همت متخصصان و جوانان ماهر، در حوزه ارائه خدمات پزشکی از جایگاه مناسبی برخوردار است و تا به امروز شرکت‌های دانش بنیان بسیاری با هدف پیشبرد اهداف کشور در حوزه پزشکی شروع به فعالیت کرده‌اند.

موسسان برخی از این شرکت‌های دانش بنیان، جوانانی هستند که برای تحصیل به خارج از کشور مهاجرت کرده بودند، اما در نهایت برای خدمت به هموطنان خود به کشور بازگشتند.

حوزه پزشکی فرد محور یکی از حوزه‌های تخصصی پزشکی است که این روز‌ها از آن برای درمان انواع بیماری‌ها از جمله سرطان استفاده می‌شود تا از طریق شخصی سازی دارو‌ها و فرآیند درمان، روند درمان فرد سریع‌تر انجام شود.

محمدرضا لرنژاد مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان که فعالیت اصلی شرکت خود را در حوزه پزشکی فرد محور آغاز کرده است در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: پس از دریافت مدرک دیپلم علوم تجربی، برای تحصیل در مقاطع بالاتر به آلمان مهاجرت کردم. درنهایت پس از تحصیل در کشور آلمان به مدت بیش از سه دهه، در سال ۱۳۹۶ با مدرک فوق دکترای بیوشیمی و ایمونولوژی پژوهشی و با بیش از ۲۰ سال سابقه کار در زمینه‌های مختلف زیست فناوری پزشکی به کشور بازگشتم.

هنگام انجام فعالیت‌های کاری و گذراندن دوره‌های تخصصی و فوق تخصصی در بیمارستان‌ها و کلینک‌های مختلف در دانشگاه علوم پزشکی دوسلدورف آلمان، در کلینک زنان در بخش سرطان رحم و سینه (کارشناسی ارشد) به مدت ۱ سال، کلینک نفرولوژی در بخش دیالیز درون شکمی (دکترا) به مدت ۴ سال و سپس در بخش هپاتولوژی و گوارش (فوق دکترا) به مدت ۵ سال فعالیت داشته و در سال ۲۰۰۴ به عنوان استادیار در دانشگاه اشتوتگارت به مدت ۳ سال مشغول به خدمت شدم.

در سال ۲۰۰۴ به همراه همسرم و یکی از اساتید آلمانی، آزمایشگاهی در کشور اتریش تاسیس کردیم. به دلیل تصویب قانونی در سال ۲۰۰۸ در اتحادیه اروپا مبنی بر الزامی شدن تست‌های غربالگری مواد آرایشی/ بهداشتی بر روی مدل‌های انسانی به جای استفاده از مدل‌های حیوانی، شروع به ساخت مدل‌های مختلفی از سلول و بافت منشاء گرفته انسانی از جمله مدل غشایی پوست، روده، ریه و همچنین مدل‌های سه بعدی کبدی، سرطانی و ... کردیم. در حال حاضر نیز این نوع مدل‌ها همچنان برای ارائه خدمات به عنوان بستری جهت انجام تست‌های غربالگری در صنایع مختلف دارویی، مواد غذایی، مکمل‌ها و مواد آرایشی بهداشتی، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در طول سال‌های حضورم در کشور آلمان، طی رفت و آمد‌هایی که به کشور ایران داشتم با برخی از دانشگاه‌ها به خصوص دانشکده بیوشیمی/ بیوفیزیک دانشگاه تهران آشنا و بعد مشغول به همکاری شدم. به عنوان استاد مشاور در زمینه طرح‌های پژوهشی دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکترا، همکاری خود را با این دانشکده آغاز کردم. عمده فعالیت من در این دانشکده، مدل سازی غشایی برای ایجاد مدل غشایی سد خونی_مغز جهت مطالعات دارویی در زمینه بیوشیمی مغز و اعصاب بود که علاوه بر این مهم، به دانشجویان داخل کشور نیز در پروژه‌های تحقیقاتی شان کمک کردم.

سال ۱۳۹۶ در کنار تمام امکاناتی که برای ادامه زندگی و تحقیق در کشور آلمان داشتم، با هدف خدمت و رفع نیاز‌های کشورم، تصمیم به بازگشت گرفتم. پس از بازگشت و آشنایی با برخی از شرکت‌های دانش بنیان واقع در پارک فناوری پردیس، اقدام به تاسیس یک شرکت دانش بنیان در این پارک کردم. ما از شهریور ماه سال ۱۳۹۸ فعالیت‌های خود را در این شرکت آغاز کردیم. پس از بازگشت به کشور بر اساس ارزیابی‌هایی که انجام دادیم، متوجه خلاء‌هایی در حوزه پزشکی فرد محور شدیم. همین امر سبب شد تا ما با تلاش‌های بسیار، فعالیت‌های خود را در قالب تعریف دو پروژه موثر و مرتبط به این حوزه، گسترش دهیم.

یکی از این پروژه‌ها مربوط به شخصی سازی و بهینه سازی درمان بیماران مبتلا به سرطان معده و دیگری مربوط به شخصی سازی درمان غالبا کودکان مبتلا به سیستیک فیروزیس است. لازم به ذکر است که سالیان سال عمده فعالیت‌های کشور در زمینه پزشکی فرد محور، خلاصه شده در بررسی‌های ژنتیکی بوده است که تا به امروز تنها خدمات ارائه شده در این زمینه است.

پروژه تحقیقاتی شخصی سازی و بهینه سازی درمان سرطان معده با همکاری تیم‌های بالینی در حال انجام است. ابتدا با نمونه گیری از بافت منشاء گرفته بیماران مبتلا به سرطان، مدل‌هایی سه بعدی به نام مدل‌های ارگانوئیدی یا توموروئیدی ساخته می‌شوند، سپس دارو‌های متنوع شیمی درمانی بر روی این مدل‌ها غربالگری می‌شوند تا بتوانیم بیشترین پاسخ دهی داوریی را برای هر بیمار بررسی کنیم. در نهایت، پروتکل دارویی منحصر به فرد در اختیار پزشک معالج جهت تجویز به بیمار قرار می‌گیرد. به این روند، پزشکی فرد محور می‌گویند یعنی داروی مناسب با دوز مناسب در زمان مناسب برای هر بیمار مشخص می‌شود. ما این روش درمانی را تا به امروز، روی دو فرد مبتلا به سرطان معده در کشور تست کرده که خوشبختانه به نتایج خوبی رسیده‌ایم.

پروژه دیگر، در حوزه شخصی سازی درمان بیماران مبتلا به سیستیک فیبروزسیس (CF) کودکان است که مشکلات ریوی و تنفسی برای این بیماران ایجاد می‌شود. برخی از کودکان به دلیل جهش‌های ژنتیکی، کانال کلر آن‌ها درگیر شده است و با انباشته شدن کلر در داخل غشاء ریه، این کودکان به عفونت‌های ریوی مبتلا می‌شوند. این پروژه، با مرکز طبی کودکان و بیمارستان امام خمینی (ره) با همکاری بنیاد سی اف ((CF ایران آغاز شده است. در این پروژه هم سعی داریم تا به کمک پزشکی فرد محور، پاسخ دهی دارو‌های تعدیل کننده غشاء کلر (CFTR) را بر روی مدل‌های سه بعدی ارگانوئیدی از بافت منشا گرفته بیماران مبتلا به CF تست کنیم؛ در صورتی که پاسخدهی دارویی مثبت باشد، دارو‌های تعدیل کننده غشا کلر می‌توانند تجویز شده و روند این نوع بیماری را بهبود ببخشند و به طور معناداری باعث طول عمر بیماران شوند.

حائز اهمیت است که دارو‌های مخصوص به این بیماری، انحصارا توسط یک شرکت آمریکایی تولید می‌شوند، اما خوشبختانه یکی از شرکت‌های دارویی ایران موفق به ساخت این دارو در داخل کشور شده و در حال دریافت مجوز‌های لازم می‌باشد. امیدواریم با همکاری‌های سه جانبه تیم‌های بالینی، شرکت‌های دارویی و با استفاده از مدل‌های سه بعدی ارگانوئیدی از بافت منشاء گرفته بیماران مبتلا به CF، قدم‌های موثرتری در زمینه درمان این بیماران برداریم.

او در نهایت افزود: ما در تلاشیم تا از پروژه پزشکی فرد محور در حوزه‌های دیگر نیز استفاده کرده و روند درمان سایر بیماری‌ها را نیز، شخصی سازی کنیم. همانطور که عنوان شد، سالیان سال است که عمده فعالیت‌های کشور در پزشکی فرد محور، در حوزه توالی ژنومیک (فعالیت‌های ژنتیکی) خلاصه شده و معمولا نمونه بیمار، جهت انجام این موارد به خارج از کشور ارسال می‌شود. انجام این کار علاوه بر داشتن هزینه‌های زیاد و زمان بر بودن، باعث خروج ارز از کشور می‌شود.

در صورتی که ما در پروژه‌های خود، تمام خدمات مدل سازی ارگانوئیدی را در کشور انجام می‌دهیم و اطلاعات مربوط به بیماران فقط به پزشک معالج منتقل می‌شود. لازم به ذکر است که در حوزه پزشکی فرد محور بایستی علاوه بر زمینه ژنومیکس، به سایر زمینه‌ها از جمله اپی‌ژنومیکس (تاثیر عوامل زیست محیطی)، پروتئومیکس و متابولمیکس دارویی هم توجه ویژه‌ای شود و به خصوص پاسخدهی دارویی بر روی بافت منشاء گرفته از بیمار نیز مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان پزشکی فرد محور را به طور موثرتری در کشورمان اجرا کرد و هزینه و عوارض ناشی از درمان‌های رایج را به طور معنا داری کاهش داد.