با وجود تمام تبلیغات و تشریفات پر زرق و برق، سفر تاریخی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به خاورمیانه (۱۳ تا ۱۶ مه) نه‌تنها گرهی از مشکلات منطقه نگشود، بلکه نشان داد تهدید‌های اصلی مانند ایران و جنگ غزه همچنان پابرجا هستند و با واقعیت‌های تلخی مواجهیم که شعار‌ها نمی‌توانند آنها را پنهان کنند.

نگاه انتقادی به سفر ترامپ: رؤیا‌های اقتصادی، واقعیت‌های امنیتی

ترامپ در این سفر کوشید با نمایش میلیارد‌ها دلار قرارداد و حتی گرفتن هواپیمای لوکس از قطر، چهره‌ای موفق و تأثیرگذار از خود به نمایش بگذارد. با این حال، معنای اصلی این سفر تأیید دوباره این واقعیت بود که خاورمیانه هنوز هم صحنه رقابت‌های ژئوپلیتیکی و بخشی کلیدی از اقتصاد جهانی است—موضوعی که رئیس‌جمهور پیشین آمریکا هم به آن واقف بود. اما باید با دیده تردید به این قرارداد‌ها نگریست؛ بسیاری از وعده‌های سرمایه‌گذاری که ترامپ در سفر سال ۲۰۱۷ خود مطرح کرد، هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسیدند. این‌بار نیز ارقام نجومی اعلام‌شده بیشتر به تبلیغات انتخاباتی می‌مانند تا برنامه‌ای عملیاتی. در حالی که ترامپ تلاش می‌کند اقتصاد آمریکا را به موتور‌های اقتصادی خاورمیانه گره بزند، درک درستی از چالش‌های واقعی امنیتی منطقه ندارد.

بحران‌هایی که مانع رؤیا‌های اقتصادی می‌شوند

سفر ترامپ بیش از آن‌که امنیت منطقه را تضمین کند، ناکارآمدی سیاست خارجی دولت او را به نمایش گذاشت. چهار بحران اصلی که همچنان امنیت خاورمیانه را تهدید می‌کنند، عبارت‌اند از:

۱.     ایران: مذاکرات بی‌نتیجه با ایران و فاصله عمیق دو طرف بر سر موضوعاتی، چون غنی‌سازی اورانیوم، بار دیگر نشان داد که ترامپ نیز مانند گذشته قادر به حل این بحران نیست. گزارش‌های اطلاعاتی جدید درباره احتمال حمله نظامی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، بازار نفت را ناآرام کرده است.

۲.     فلسطین: نقطه‌ضعف بزرگ سیاست ترامپ، نادیده گرفتن بحران انسانی در غزه و بی‌توجهی به اقدامات اسرائیل در کرانه باختری است. در حالی که اسرائیل عملیات نظامی خود را شدت بخشیده و ده‌ها هزار فلسطینی آواره شده‌اند، دولت ترامپ به جای میانجی‌گری، سکوت یا همراهی پیشه کرده است. این بی‌عملی حتی واکنش متحدانی، چون بریتانیا را برانگیخته است.

۳.     سوریه و لبنان: رفع بخشی از تحریم‌های سوریه توسط ترامپ، گرچه اقدامی مثبت بود، اما بدون یک طرح جامع برای ثبات منطقه‌ای ناقص خواهد ماند. لبنان نیز به‌عنوان عنصری کلیدی در معادله خاورمیانه، نیازمند حمایت جدی‌تر جامعه بین‌الملل است.

۴.     یمن: توافق آتش‌بس جداگانه ترامپ با حوثی‌ها، نه‌تنها بحران انسانی در یمن را پایان نداد، بلکه تهدید علیه متحدان آمریکا در منطقه، از جمله اسرائیل، همچنان پابرجاست.

شکست سیاست خارجی و بحران در داخل

ترامپ پس از این سفر، به کشوری بازگشت که درگیر بحران سیاسی داخلی است. اختلافات حزبی و از دست رفتن رتبه اعتباری آمریکا از سوی مؤسسه مودی، نشان می‌دهند که دولت او حتی در داخل هم با چالش‌های بنیادینی مواجه است. طرح بودجه پیشنهادی ترامپ برای دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش، در میانه این درگیری‌ها، مسیر دشواری در کنگره در پیش دارد.

در سیاست خارجی نیز ترامپ هنوز موفقیتی عینی کسب نکرده است. تلاش او برای پایان دادن به جنگ اوکراین با روسیه به نتیجه نرسیده و عقب‌نشینی از موضع آتش‌بس فوری، این تصور را تقویت کرده که پوتین دست بالا را دارد. به گفته یک تحلیلگر آمریکایی، «معامله‌گر بزرگ، اجازه داد رئیس کرملین شرایط را دیکته کند.» این شکست نمادی از رویکردی ناکام است که می‌تواند خاورمیانه را هم در معرض بی‌ثباتی بیشتر قرار دهد.

تجارت بدون امنیت، سراب است

سفر ترامپ به خاورمیانه بیشتر یک نمایش تجاری بود تا یک طرح دیپلماتیک. اما بدون نگاهی واقع‌گرایانه به تهدید‌های امنیتی، تمام رؤیا‌های اقتصادی او برای منطقه و آمریکا در حد حرف باقی خواهد ماند. وعده‌های ترامپ، چه در داخل و چه در سیاست خارجی، بیش از آن‌که واقعیت باشند، بازتابی از روش او در برخورد سطحی و تبلیغاتی با بحران‌های پیچیده‌اند.

منبع: موسسه خاورمیانه