باشگاه خبرنگاران جوان؛ مریم رضایی - حجت الاسلام ابراهیم کلانتریم در نود و هفتمین جلسه «جهاد تبیین» و هفتادمین جلسه از سلسله مباحث «ولایت فقیه»، به تبیین دیدگاه امام خمینی (ره) در خصوص مقام والای انسان در اسلام پرداخت. 

او با گرامیداشت یاد و خاطره امام راحل، به نقش پیامبرگونه و بنیانگذارانه امام خمینی (ره) در تاریخ معاصر اشاره و بر اهمیت شناخت دیدگاه ایشان درباره جایگاه انسان تاکید کرد. 

کلانتری با استناد به آیه ۷۰ سوره نساء ("وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ... ") به کرامت ذاتی و برتری انسان بر بسیاری از مخلوقات اشاره و اومانیسم غربی را که جایگاه خدا را به انسان می‌دهد با دیدگاه اسلام ناب مقایسه کرد. 

 او با نقل‌قول از امام خمینی (ره)، به مفهوم «فنا» در مقام انسان اشاره و توضیح داد که فنا به معنای نیستی نیست، بلکه پیوستن به حقیقت مطلق و رسیدن به کمال و بقا در بقا است. این مقام، به عقیده امام خمینی (ره)، فراتر از حیات مادی و حتی عقل بشری است و انسان را به جایگاهی فراتر از آنچه قابل تصور است، می‌رساند. 

کلانتری در ادامه، به دو بعد ملکی و ملکوتی انسان در جهان‌بینی اسلام اشاره و با نقل قولی دیگر از امام خمینی (ره) از شرح چهل حدیث، به جنگ دو لشکر رحمانی و شیطانی در درون انسان پرداخت. بر اساس این دیدگاه، انسان در مسیر رسیدن به مقام فنا، با انتخاب بین جنود رحمانی و جنود شیطانی، سرنوشت خود را تعیین می‌کند. 

تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی، به تبیین دیدگاه امام خمینی (ره) درباره مقام انسان در اسلام پرداخت و با تأکید بر اهمیت شناخت دیدگاه امام راحل در این زمینه، به نقش بنیانگذارانه ایشان در تاریخ معاصر اشاره کرد. 

کلانتری، با اشاره به جنگ مداوم میان جنود رحمانی و شیطانی در درون انسان، بیان کرد: این نزاع در همه مراحل زندگی انسان، حتی پس از رسیدن به مدارج عالی ایمان، ادامه دارد. جنود رحمانی انسان را به سوی عبادت و تلاش خالصانه سوق می‌دهد، در حالی که جنود شیطانی او را به سمت تسلیم در برابر نفس و تلاش برای دیگران می‌کشاند. این، جنگی مستمر و همیشگی است. 

او گفت: در مسیر رسیدن به قرب الهی، پس از رهایی از اسارت نفس شیطانی و صعود به مراتب بالاتر، انسان با بلایای دیگری مواجه می‌شود. رسیدن به این مقام، نیازمند ترک بسیاری از چیز‌ها و فائق آمدن بر نفس است.

کلانتری با استناد به آیه ۳۰ سوره روم ("فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا")، به اهمیت بحث فطرت در انسان‌شناسی امام خمینی (ره) اشاره کرد و فطرت را به دو گونه اصلی و فرعی تقسیم کرد.

او گفت: امام خمینی (ره) بر این باور بودند که همه موجودات، صاحب فطرت خداجو و عشق به کمال مطلق هستند و به واسطه این فطرت، به سوی مقصد خود در حرکتند. 

تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی، در جدیدترین سخنان خود، به تبیین جایگاه انسان در هستی از دیدگاه امام خمینی (ره) پرداخت و با اشاره به فطرت کمال‌طلبی موجود در همه انسان‌ها، تأکید کرد که این میل ذاتی به رشد و حرکت به‌سوی کمال، فراگیر و ثابت است و در گذر زمان دستخوش تغییر نمی‌شود. این فطرت، نه تنها در انسان، بلکه به‌صورت‌های مختلف در سایر موجودات عالم نیز وجود دارد، هرچند میزان و شکل بروز آن متفاوت است. 

کلانتری در ادامه، با رد دیدگاه‌های اومانیستی غربی که اصل انسان را مطرح می‌کنند، به تفاوت اساسی انسان با سایر موجودات اشاره کرد.

به گفته او، اگرچه همه موجودات فطرت کمال‌طلب دارند، اما حرکت حیوانات به سمت کمال، غریزی و بدون اختیار است؛ در حالی که انسان دارای اراده آزاد و توانایی انتخاب مسیر است.

کلانتری، با استناد به آیه ۷۲ سوره احزاب ("إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ... ") به مسئولیت سنگین انسان در برابر این امانت الهی – یعنی اختیار و عقل – اشاره و افزود که سوء استفاده از این امانت، منجر به انحطاط و گمراهی می‌شود. 

او با اشاره به هدف بعثت پیامبران از منظر امام خمینی (ره)، بر نقش هدایت انسان‌ها به سمت بندگی و کمال تأکید کرد.

به گفته کلانتری، امام خمینی (ره) معتقد بودند که اگر انبیا در رسالت خود موفق می‌شدند، جهان به شکلی دیگر و بسیار بهتر از وضعیت کنونی می‌بود. 

او در بخش دیگری از سخنان خود، به هماهنگی همه موجودات هستی برای دستیابی انسان به کمال اشاره و خاطرنشان کرد: که عدم موفقیت انسان در این مسیر، منجر به ضایع شدن همه چیز می‌شود. به همین دلیل، حسابرسی قیامت طولانی است؛ زیرا انسان باید در برابر مسئولیت خود در برابر همه موجودات هستی پاسخگو باشد. انسانی که از مسیر کمال منحرف می‌شود، حساب ویژه‌ای در پیشگاه الهی دارد، زیرا که با سلب آزادی و عدم اجازه به سایر موجودات برای ایفای نقش خود، نقش مهمی در عدم تعادل و بهم ریختگی کائنات داشته است. 

کلانتری در پایان با تأکید بر نقش پیامبران در بیدار کردن و فعال کردن فطرت غبارگرفته انسان، به اهمیت نقش پیامبران در تنویر عقل و هوشیاری انسان اشاره کرد.

به گفته او، پیامبران با بیدار کردن فطرت و تقویت عقل، انسان را در مسیر کمال یاری می‌دهند و از خاموشی و انحطاط او جلوگیری می‌کنند. 

تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی، در سخنانی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) پیرامون رسالت انبیاء، انسان‌سازی را هدف اصلی بعثت انبیاء دانست.

او با نقل قولی از رهبر معظم انقلاب، به تغییر و تحول شگفت‌انگیز افراد تحت تأثیر تعالیم الهی اشاره کرد: «انبیاء می‌آیند تا انسان‌ها را پاک کنند... معجزه بزرگ نبوت‌ها عبارت است از ساختن انسان‌های خوب و متحلّی به فضایل؛ این بزرگ‌ترین معجزه نبوت‌هاست... پیغمبر... همین سنگ سیاه را، همین صخره‌ی نتراشیده را، که اسمش ابی ذر است، این را می‌آورد زیر سابِ وحی و دعوت، از او یک انسانی می‌سازد، که هیچ فضیلتی از فضایل انسانی نیست که در او نشانی از آن نباشد.»

کلانتری با تأکید بر این نکته که پیامبران با تراشیدن و هدایت انسان‌ها، آن موجود اصیل الهی را دوباره کشف می‌کنند و رذایل انسانی را از او می‌زدایند، به مثنوی مولانا اشاره کردند: «آینه‌ت دانی چرا غمّاز نیست؟ زآن که زنگار از رخش مُمتاز نیست». 

او سپس به روش انبیاء در انسان‌سازی پرداختند و با استناد به بیانات رهبر معظم انقلاب، تأکید کرد که انبیاء به جای تمرکز بر افراد به‌صورت انفرادی، به پاکسازی فضای عمومی جامعه توجه داشت: «انبیاء برای پیراستن و آراستن مردم از چه راهی استفاده کردند؟... مدرسه بازی و موعظه کاری و تربیت فردی، کار انبیاء نیست... انبیاء می‌گویند برای ساختن انسان باید محیطِ متناسب، محیط سالم، محیطی که بتواند او را در خود بپروراند، تربیت کرد و بس. انبیاء می‌گویند دانه دانه نمی‌شود قالب گرفت، کارخانه باید درست کرد.» 

کلانتری با بیان اینکه غرب با تغییر محیط و فضای عمومی، بر ذهن جوانان تأثیر می‌گذارد، خاطر نشان کرد که تأثیر محیط بر انسان‌ها امری غیرقابل انکار است.

او به آیه ۲ سوره نصر ("وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا") اشاره و افزود: حتی در شرایطی که افراد فوج‌فوج به دین خدا می‌گروند، تغییر محیط و فضای عمومی می‌تواند بر برخی افراد نیز تأثیر گذاشته و آنها را تغییر دهد.

در ادامه، به پرسش درباره نقش پیامبران در کنار فطرت خداجوی انسان پاسخ داده شد. کلانتری با استناد به دیدگاه امام خمینی (ره) بیان کرد: حجاب‌هایی که فطرت انسان را می‌پوشانند، آنقدر غلیظ و مشکل‌ساز هستند که حضور پیامبران برای رهایی انسان از این حجاب‌ها ضروری است: «و کم اتفاق افتد که کسى به خودى خود بتواند از این حُجُب بیرون آید... حق- تبارک و تعالى‏- به عنایت ازلى و رحمت واسعه انبیاء عظام- علیهم السلام- را براى تربیت بشر فرستاد... و از این جهت، احکام آسمانى و آیات باهرات الهى و دستورات انبیاء عظام و اولیاء کرام، بر طبق نقشه فطرت و طریقه جبلَّت بنا نهاده شده‏» (امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، صص۷۸ و ۷۹) 

کلانتری در پایان، با اشاره به نزاع دائمی بین بُعد ملکی و ملکوتی انسان و با استناد به دیدگاه امام خمینی (ره) بیان داشت که هدف اصلی بعثت انبیاء، یاری رساندن به انسان در این جنگ و تقویت بُعد ملکوتی اوست. 

او، نزاع امروز جهان را نزاع بین جبهه الله و جبهه شیطان، اسلام ناب و لیبرالیسم غربی دانست و بر لزوم انتخاب سوی صحیح در این جبهه‌بندی تأکید کرد.