باشگاه خبرنگاران جوان - وقتی غروب پنجشنبه از راه می‌رسد و عطر حلوای تازه در کوچه‌های شهر می‌پیچد، انگار پلی نامرئی میان دو جهان ساخته می‌شود. خیرات برای اموات، از بشقاب‌های حلوا و خرما گرفته تا بسته‌های شکلات که به دست همسایه‌ها، نیازمندان و مسجدی‌ها می‌رسد، رسمی است که نه‌تنها یاد درگذشتگان را زنده نگه می‌دارد، بلکه گره‌های زندگی زندگان را نیز باز می‌کند. 

اما این سنت دیرینه چگونه می‌تواند آرامش را به هر دو سوی این پل برساند؟ در این گزارش، با استناد به آیات قرآن، روایات معتبر و نظر کارشناس مذهبی، به بررسی ابعاد معنوی و اجتماعی خیرات برای اموات می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که این عمل ساده، چگونه می‌تواند برکت را به زندگی ما بیاورد.

خیرات، هدیه‌ای از زندگان به درگذشتگان

خیرات برای اموات، سنتی ریشه‌دار در فرهنگ اسلامی و ایرانی است که از گذشته‌های دور در میان خانواده‌های ایرانی رواج داشته است. این عمل، چه به‌صورت توزیع غذا و چه به شکل قرائت قرآن و دعا، در متون دینی جایگاه ویژه‌ای دارد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «برای مردگان خود هدیه بفرستید! پرسیدند: هدیه برای آنان چیست؟ فرمودند: صدقه و دعا» (وسائل‌الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۹۴). این روایت نشان می‌دهد که خیرات، راهی برای ارتباط معنوی با درگذشتگان است و می‌تواند آرامش را به روح آنها هدیه دهد. 

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رضایی، پژوهشگر مسائل دینی، می‌گوید: «خیرات برای اموات، مانند نوری است که از دنیای زندگان به عالم برزخ می‌رسد. این عمل، نه‌تنها برای درگذشتگان آرامش می‌آورد، بلکه به خیرات‌دهنده حس رضایت درونی و نزدیکی به خدا می‌بخشد.»

خیرات، گره‌گشای زندگی زندگان

آیا خیرات برای اموات تنها به نفع درگذشتگان است یا می‌تواند گره‌های زندگی زندگان را نیز باز کند؟ پاسخ این پرسش را می‌توان در روایات و تجارب اجتماعی جست‌و‌جو کرد. امام صادق (ع) فرمودند: «چه بسا میت در شدت و تنگی بوده باشد، حق تعالی به او وسعت دهد و تنگی را از او بردارد. 

پس به او گویند که این شادی به سبب نمازی است که فلان برادر مؤمن تو برای تو به‌جای آورده است» (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۶۵). این روایت نشان می‌دهد که خیرات، می‌تواند به درگذشتگان آرامش بخشد و دعای خیر دیگران، برکت را به زندگی خیرات‌دهنده بازگرداند. 

حجت‌الاسلام رضایی در این باره می‌افزاید: «وقتی شما به نیت متوفی صدقه می‌دهید یا قرآن می‌خوانید، این کار حس نوع‌دوستی و ارتباط با جامعه را در شما تقویت می‌کند. این حس، می‌تواند گره‌های عاطفی و حتی مادی زندگی را باز کند، چرا که دعای خیر نیازمندان و دیگران، طبق روایات، مورد اجابت قرار می‌گیرد.» این سخن نشان می‌دهد که خیرات، فراتر از یک عمل دینی، پیوندی اجتماعی و معنوی ایجاد می‌کند که به بهبود روابط انسانی و آرامش روانی کمک می‌کند. 

از منظر اجتماعی، وقتی بشقاب حلوا یا بسته خرما به دست یک نیازمند می‌رسد، دعای خیر او نه‌تنها برای متوفی، بلکه برای خیرات‌دهنده نیز بلند می‌شود. این دعاها، طبق روایات، می‌توانند مشکلات زندگی را حل کنند و برکت را به زندگی فرد بیاورند.

بهترین زمان و روش خیرات

زمان‌بندی و روش خیرات، تأثیر آن را دوچندان می‌کند. طبق روایات، شب‌های جمعه، اعیاد شعبانیه، شب‌های قدر، روز عرفه و ماه‌های رمضان و ذی‌الحجه، بهترین زمان‌ها برای خیرات هستند. 

آیت‌الله بهجت (ره) تأکید داشتند که خواندن فاتحه و قرآن برای اموات، مانند «تماس گرفتن» با آنهاست و این ارتباط، آرامش را به هر دو طرف هدیه می‌دهد. 

خیرات می‌تواند مادی یا معنوی باشد. خیرات مادی شامل توزیع غذا، نان، لباس یا کمک مالی به نیازمندان است. 

خیرات معنوی نیز شامل قرائت قرآن، خواندن نماز قضا یا مستحبی و دعا برای اموات است. به عنوان مثال، امام رضا (ع) فرمودند: «کسی که بر سر قبر برادر مؤمنش حاضر شود و دستش را بر قبر بگذارد و هفت مرتبه سوره قدر را قرائت کند، در روز قیامت از ترس و وحشت بزرگ در امان خواهد بود.» (وسائل‌الشیعه، ج ۸، ص ۲۷۸). این روایت، خیرات معنوی را عملی معرفی می‌کند که هم برای متوفی و هم برای خیرات‌دهنده برکت دارد.

خیرات در فرهنگ ایرانی؛ از مساجد تا هیئت‌ها

در فرهنگ ایرانی، خیرات برای اموات بخشی از هویت اجتماعی است. توزیع حلوا، خرما و شکلات در شب‌های جمعه، به‌ویژه در مساجد و هیئت‌های مذهبی، پیوند‌های اجتماعی را تقویت می‌کند.

طبق گزارش‌ها، حلوا به‌عنوان یکی از رایج‌ترین اقلام خیرات، ریشه‌ای تاریخی در ایران دارد و در بسیاری از کشور‌های خاورمیانه نیز رواج دارد. 

در مساجد و هیئت‌ها، خیرات به‌صورت پک‌های پذیرایی شامل خرما، حلوا و شکلات توزیع می‌شود که هم بهداشتی است و هم به نیازمندان کمک می‌کند. این عمل، حس همبستگی را در جامعه تقویت می‌کند و دعای خیر دیگران را به همراه دارد.

تأثیر خیرات بر جامعه و فرد

خیرات برای اموات، تأثیرات گسترده‌ای بر جامعه دارد. توزیع غذا و لباس میان نیازمندان، به کاهش فقر و تقویت حس همبستگی کمک می‌کند. برای مثال، وقتی خانواده‌ای به نیت متوفی نان صلواتی در نانوایی توزیع می‌کند، این کار هم ثواب اخروی دارد و هم نیازمندان را بهره‌مند می‌سازد. 

از سوی دیگر، خیرات معنوی مانند قرائت سوره‌های یس، نور، توحید و فاتحه، تأثیر عمیقی بر روح خیرات‌دهنده دارد. پیامبر (ص) درباره سوره توحید فرمودند: «خداوند در هیچ‌یک از کتاب‌های آسمانی، سوره‌ای به بزرگی سوره توحید نیاورده است» (الکافی، ج۲، ص ۶۲۰). این سوره، وقتی با نیت شادی روح اموات خوانده شود، برکت معنوی برای هر دو طرف به همراه دارد.

پلی برای آرامش دوجهان

خیرات برای اموات، سنتی است که قلب زندگان و درگذشتگان را به هم متصل می‌کند. آیات قرآن مانند آیه ۴۱ سوره ابراهیم و روایات معتبر از پیامبر (ص) و امامان معصوم، بر ارزش این عمل تأکید دارند. 

به گفته حجت‌الاسلام رضایی: «خیرات، مانند کلیدی است که قفل‌های دل را باز می‌کند و آرامش را به زندگان و درگذشتگان هدیه می‌دهد.» این سنت، نه‌تنها یاد درگذشتگان را زنده نگه می‌دارد، بلکه با تقویت پیوند‌های اجتماعی و دعای خیر نیازمندان، گره‌های زندگی زندگان را نیز باز می‌کند. 

پس، در شب‌های جمعه، وقتی عطر حلوا و خرما در محله می‌پیچد، این خیرات نه‌تنها روح درگذشتگان را شاد می‌کند، بلکه برکت و آرامش را به زندگی ما زندگان می‌آورد. این سنت، یادآوری است که مرگ، پایان ارتباط ما با عزیزانمان نیست؛ بلکه پلی است برای محبت و خیرخواهی میان دو جهان.

منبع: فارس