باشگاه خبرنگاران جوان - چندسال است در رسانه‌ها پروژۀ هستی‌شناختی عجیبی به راه افتاده است که می‌خواهد با دقت تمام همۀ اشیای بی‎جان دنیا را بررسی کند تا ببیند کدام‌یک سرطان‏زا هستند یا کدام‌یک سرطان‌زا نیستند. وقتی به مسائل مربوط به تغذیه می‌رسیم، این «سرطان‌شناسی عامیانه» بی‌داد می‌کند. دربارۀ هر خوردنی یا آشامیدنی‌ای که فکرش را بکنید، «مقالاتی علمی» وجود دارد که رابطۀ آن‌ها با سرطان را اثبات کرده است. بن گلدکر، روزنامه‌نگار مشهور علم، می‌گوید در بطن این پروژه چند باور بی‌اساس و تکرارشونده وجود دارد که از سوءبرداشت‌های اساسی از شواهد علمی ناشی شده است.

برای شناختن این خطاها اول باید حرفۀ نوپای «کارشناس رسانه‌ای تغذیه» را بشناسیم که بر پایۀ چند خطای ساده در تفسیر متون علمی بنا شده است. این کارشناسان معمولاً حرفشان را اینطوری شروع می‌کنند: اخیراً یک تحقیق علمی نشان داده است که...

این دسته از کارشناسان تغذیه را با لحنشان هم می‌توانید شناسایی کنید. آن‌ها پرحرارت، قاطع و تا حدودی از بالا به پایین حرف می‌زنند. بعد به شما توصیه می‌کنند که طبق جدیدترین تحقیقات، اگر هر روز یک لیون آب‌انار بنوشید، هیچ‌وقت سرطان نخواهید گرفت. در مواجهه با این ادعاها، در نظر گرفتن چند موضوع ضروری است. اول: آیا اساساً چنین تحقیقی وجود دارد؟ خیلی وقت‌ها پس از کمی جستجو می‌بینید مقاله‌ای که به آن ارجاع می‌دهد، اصلاً وجود خارجی ندارد و همۀ آن حرف‌ها صرفاً تبلیغاتی برای یک شرکت آب‌میوه‌فروشی بوده است.

بسیاری از این کارشناسان به‌معنای دقیق کلمه «دروغگو» نیستند، آن‌ها به تعبیر هری فرانکفورتِ فیلسوف، «چرندگو» هستند، یعنی اصلاً برایشان اهمیتی ندارد که حرفشان درست است یا نادرست.

گاهی هم ادعاهای آن‌ها واقعاً بر تحقیقی علمی مبتنی است، اما با تفسیری نادرست. به این نمونۀ مشهور توجه کنید: تحقیقی علمی نشان داد که در محیط آزمایشگاهی وقتی به سلول‌های استخراج‌شده از بدن موش، عصارۀ زردچوبه تزریق می‌شود، رشد آن‌ها متوقف یا کند می‌شود. کارشناسان رسانه‌ای تغذیه، از نتایج این تحقیقِ محدود، یک نمایش پرشور به راه انداختند که «زردچوبه رشد سلول‌های سرطانی را متوقف می‌کند، پس زردچوبه بخورید!» ولی اگر روی آن سلول‌ها مایع ظرفشویی هم بریزید، رشدشان متوقف می‌شود. آیا این دلیلی است برای خوردن مایع ظرفشویی؟

مسئلۀ دیگر چگونگی مواجهه با داده‌های علمی منتاقض است. در جهان بیش از ۵۰۰۰ ژورنال دانشگاهی پزشکی وجود دارد که هرساله ده‌ها هزار مقاله منتشر می‌کنند. نتایج بسیاری از این مقالات با یکدیگر ناهمخوان یا حتی متناقض است. پس هیچ‌وقت نمی‌شود با تکیه بر یک تحقیق، هر چقدر هم که جدید یا معتبر باشد، توصیه‌های قاطعانه کرد. معیارهای آستین بردفورد هیل، پدر تحقیقات پزشکی مدرن، در این زمینه کارساز است: نتایج باید قوی باشد، بارها و بارها تکرار شود، به درستی سنجیده شده باشد و با دانسته‌های علمی دیگر سازگار باشد. 

این نکات به معنی انکار دستاوردهای درخشان علم در حوزۀ تغذیه نیست. بلکه مسئله این است که بتوانیم برخورد درستی با انبوه ادعاهای رسانه‌ای دربارۀ فواید یا مضرات مواد خوراکی داشته باشیم. گلکر می‌گوید چند توصیه در این زمینه کارساز است: در قدم اول، هیچ ادعایی را نه به صورت کامل رد کنید، نه به صورت کامل بپذیرید؛ راه‌ و روش علم را بیاموزید و صحت ادعاها را تا آنجا که می‌توانید بررسی کنید؛ گول اسم‌های جدید را نخورید و همیشه از خودتان بپرسید: این توصیه‌ها برای چه کسی سود مالی و تجاری به همراه دارد؟

منبع: ترجمان علوم انسانی