باشگاه خبرنگاران جوان؛ عبدالرضا هادیزاده نائینی* - اعتراف بی‌سابقه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به جاسوسی بازرسانش در تأسیسات هسته‌ای ایران، نقاب از چهره ادعایی بی‌طرفی این نهاد برداشت و بار دیگر دست‌های پشت پرده قدرت‌های غربی را آشکار کرد. یک هفته پیش نویسنده این گزارش در مطلبی برای اولین بار خبر این جاسوسی را رسانه‌ای کرد و نوشت: «مدتی قبل از جنگ، بازرسان آژانس سندی را دزدیدند؛ با ثبت تصویر این اتفاق امکان انکار آن وجود نداشت، با این وجود آژانس در پاسخ به اعتراض ایران صرفاً ابراز تأسف کرد! این تنها بخش کوچکی از جاسوسی بازرسان در ایران است.» اکنون، آژانس این ادعا را تأیید کرده است. با این وجود دیپلماسی همچنان تلاش می‌کند تا مسیری برای همکاری منصفانه را پیدا کند. مذاکرات اخیر ایران در وین، دوحه و رایزنی با اعضای شورای امنیت، بخشی از اقدامات تهران برای دفاع از حقوق ملی و خنثی‌سازی توطئه‌های غرب است.

اعتراف آژانس؛ جاسوسی در فردو و نقض اعتماد

گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که به تازگی منتشر شده، به صراحت اذعان دارد که ایران به دلیل دزدی اسناد محرمانه از تأسیسات هسته‌ای فردو و انتقال آن به وین توسط دو بازرس، صلاحیت آنها را لغو کرده است. آژانس در تلاشی ناکام برای کم‌رنگ جلوه دادن این تخلف، آن را «خطای بازرسان» توصیف کرد و در اقدامی گستاخانه، تصمیم ایران را «غیرموجه» خوانده است!

تصاویر ثبت‌شده از این جاسوسی، امکان انکار را از آژانس سلب کرده است، اما پاسخ اولیه این نهاد تنها ابراز تأسف بوده است، گویی که نقض حاکمیت یک کشور مستقل امری ناچیز است. اقدام ایران در لغو صلاحیت بازرسان، حداقل کاری بوده است که می‌توانسته انجام شود و آژانس صلاحیت اعتراض به آن را ندارد بلکه باید به آن پاسخگو هم باشد. این افشاگری پیش‌دستانه، آژانس را در موضع انفعال قرار داد و اعتبار ادعایی بی‌طرفی آن را به شدت مخدوش کرد.

مذاکرات وین؛ بازتعریف همکاری‌ها در سایه بی‌اعتمادی 

همزمان با این تحولات، دور تازه گفت‌و‌گو‌های ایران و آژانس امروز (جمعه) در وین آغاز شد. رضا نجفی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در گفت‌و‌گو با صداوسیما اعلام کرد که این مذاکرات با هدف تدوین «شکل جدید همکاری ایران و آژانس» در چارچوب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران برگزار می‌شود.

این مذاکرات در شرایطی حساس برگزار می‌شود. پس از حملات غیرقانونی رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در ژوئن ۱۴۰۴، تهران نظارت‌های آژانس را به حالت تعلیق درآورد. ایران این حملات را نتیجه مستقیم گزارش‌های مغرضانه آژانس می‌داند که با بزرگ‌نمایی ادعا‌های بی‌اساس درباره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، زمینه‌ساز تجاوز به خاک کشورمان شد. با این حال، حضور فعال ایران در وین بار دیگر تعهد تهران به دیپلماسی را نشان داد، مشروط به اینکه آژانس از تبدیل شدن به ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی غرب دست بکشد.

دیپلماسی چندجانبه ایران: از دوحه تا شورای امنیت 

دیپلماسی ایران البته به وین محدود نشده است. شامگاه پنج‌شنبه، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در دوحه با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دیدار کرد. این دیدار با محوریت برنامه هسته‌ای ایران و اقدام غیرقانونی تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) در فعال‌سازی مکانیسم ماشه برگزار شد. عراقچی ضمن محکوم کردن تلاش سه کشور اروپایی برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، خطاب به کالاس گفت: «انتظار می‌رود اتحادیه اروپا در راستای وظایف خود به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام و طبق قطعنامه ۲۲۳۱، تحرکات ضددیپلماتیک را خنثی کند.» وی با تأکید بر پایبندی مستمر ایران به مسیر دیپلماسی، هشدار داد که هرگونه اقدام خصمانه با پاسخ متناسب تهران مواجه خواهد شد.

کالاس در این دیدار، دیپلماسی را تنها راه‌حل دانست و خواستار ادامه رایزنی‌ها در هفته‌های آینده شد. این درخواست در حالی مطرح می‌شود که اقدام تروئیکای اروپایی در ۶ شهریور ۱۴۰۴ برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، دیپلماسی را به خطر انداخته و اعتبار شورای امنیت را زیر سؤال برده است. عراقچی پیش‌تر هشدار داده بود که چنین تحرکاتی می‌تواند به فروپاشی کامل برجام منجر شود و مسئولیت آن بر عهده کشور‌های غربی خواهد بود.

همچنین عراقچی روز گذشته در تماس‌های تلفنی جداگانه با جورج گراپتریتیس (وزیر امور خارجه یونان)، تانیا فایون (وزیر امور خارجه اسلوونی) و الحاجی موسا تیموتی کابا (وزیر امور خارجه سیرالئون)، که کشورهایشان عضو شورای امنیت هستند، به رایزنی پرداخت. وی با انتقاد صریح از اقدام غیرمسئولانه تروئیکای اروپایی، این تحرک را نقض آشکار برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ دانست. عراقچی تأکید کرد که ایران در دفاع از حقوق مشروع خود ثابت‌قدم است و از شورای امنیت خواست با حمایت از دیپلماسی، مانع از تشدید تنش‌ها شود. وزرای سه کشور با تأکید بر راهکار‌های دیپلماتیک، بر ضرورت حفظ فضای مذاکره برای حل اختلافات تأکید نمودند. این رایزنی‌ها نشان‌دهنده تلاش ایران برای جلب حمایت جهانی و خنثی‌سازی فشار‌های غرب است.

فشار حداکثری؛ از جاسوسی تا تحریک شورای امنیت 

اقدامات اخیر آژانس و تروئیکای اروپایی بخشی از پروژه فشار حداکثری غرب علیه ایران است. گزارش‌های آژانس درباره افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا ۶۰ درصد، که به ادعای آسوشیتدپرس، ایران را به «سطح تسلیحاتی» نزدیک کرده، فاقد شواهد معتبر بوده و از سوی تهران به‌عنوان تلاشی برای توجیه فشار‌های سیاسی رد شده است. ایران بار‌ها تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز بوده و تحت نظارت دقیق آژانس قرار دارد. با این حال، جاسوسی بازرسان آژانس، حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران و تلاش برای احیای قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، نشان‌دهنده توطئه‌ای هماهنگ برای تضعیف استقلال و پیشرفت علمی کشور است.

حملات به تاسیسات هسته‌ای کشورمان، که با استناد به گزارش‌های آژانس انجام شد، نمونه‌ای از سوءاستفاده از این نهاد برای پیشبرد اهداف سیاسی است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، که متهم به همدستی با رژیم صهیونیستی و آمریکا در ارائه گزارش‌های مغرضانه است، مدعی شده که گزارش‌های او ارتباطی با این حملات نداشته است. این ادعا البته تلاشی برای سرپوش گذاشتن بر مسئولیت آژانس است.

ایران در برابر ظلم سیستماتیک و جهانی

جمهوری اسلامی ایران در این برهه حساس، با ترکیبی از مذاکرات هدفمند و رایزنی‌های گسترده، بار دیگر ثابت کرد که نه‌تنها در برابر فشار‌های غیرقانونی غرب تسلیم نمی‌شود، بلکه ابتکار عمل را در دست دارد. افشاگری یک هفته پیش از جاسوسی آژانس، که اکنون با اعتراف این نهاد تأیید شد، نشان‌دهنده روند ظالمانه نظم کنونی جهانی است که هوشیاری بیش از پیش مسئولان را می‌طلبد. مذاکرات وین، گفت‌و‌گو‌های دوحه و رایزنی با اعضای شورای امنیت، همگی گواه عزم راسخ تهران برای حفظ استقلال و پیشرفت علمی خود در برابر توطئه‌های غرب است.

حال، این غرب و آژانس هستند که باید پاسخگوی نقض تعهدات، جاسوسی و اقدامات خصمانه خود باشند. آیا جامعه جهانی شاهد چرخشی در رویکرد آژانس و اروپا به سوی دیپلماسی واقعی خواهد بود، یا این تقابل به تشدید تنش‌ها منجر خواهد شد؟ پاسخ این پرسش، در روز‌های آینده روشن خواهد شد.

*کارشناس بین‌الملل