باشگاه خبرنگاران جوان- دومین جلسه کارکنان دفتر مشاوره و امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور با رئیس سازمان بهزیستی با حضور مدیران و کارشناسان این حوزه برگزار شد.

در نخستین نشست، موضوعاتی از جمله توسعه خدمات پیشگیرانه و آموزش‌های روان‌شناختی، اجرای پایلوت طرح ارزیابی روان‌شناختی کودکان و نوجوانان در چهار استان و تدوین طرح مراقبت پیگیرانه برای افراد اقدام‌کننده به خودکشی مورد بررسی قرار گرفت.

در نشست دوم، مسائلی همچون ارتقای سلامت روان زوجین، نظارت بر مراکز مشاوره غیردولتی، تدوین آیین‌نامه‌های مشاوره آنلاین، تربیت مشاوران متخصص در حوزه اوتیسم و آشنا به زبان اشاره برای مشاوره به ناشنوایان مورد بررسی قرار گرفت.

در بخش مربوط به ارتقای سلامت روان زوجین جوان اعلام شد که حدود ۳۰۰۰ زوج جوان تحت پوشش این برنامه قرار دارند. این زوج‌ها ۱۶ ساعت آموزش، چهار جلسه مشاوره تخصصی، پیگیری مستمر و مداخلات هدفمند دریافت می‌کنند. بر اساس داده‌های ارائه‌شده، حدود ۲۸ درصد از زوجین تحت پوشش به‌عنوان گروه‌های پرخطر شناسایی شده‌اند و به دلیل ریسک بالای تعارض و طلاق، به مدت پنج سال به‌طور مستمر رصد و مراقبت می‌شوند.

غربالگری زوجین بر پایه معیار‌های مشخص و از طریق پرسشنامه‌هایی با سؤالات متنوع در زمان ازدواج و طی پنج سال نخست زندگی مشترک انجام می‌شود. این پرسشنامه‌ها توسط زوجین تکمیل می‌شود.

این برنامه طی چند سال اخیر به‌صورت پایلوت در استان‌های تهران، البرز، مازندران، گلستان و یزد اجرا شده است. در توضیح شیوه شناسایی زوجین هدف، عنوان شد که مراکز بهداشتی می‌توانند این افراد را معرفی کنند یا اطلاعات زوجین جوان از طریق ثبت احوال دریافت شود. هرچند مذاکراتی با ثبت احوال و ثبت اسناد انجام شده، اما به دلیل عدم همکاری کافی، شناسایی عمدتاً از طریق گروه‌های در دسترس و موردیابی توسط مراکز انجام شده است.

پس از شناسایی زوجین پرخطر، پرونده روانی ـ اجتماعی برای خانواده تشکیل می‌شود و خانواده‌ها برای دریافت مداخلات و آموزش متناسب با نیازشان دعوت می‌شوند. غربالگری توسط مراکز «مثبت زندگی» و مراکز سلامت روان محلی انجام می‌شود و در حال حاضر ۱۱۱ مرکز سلامت روان محلی در این حوزه فعال است.

بر اساس گزارش ارائه‌شده، بیشترین مشکلات خانواده‌ها در سال اول زندگی مشترک به مسائل مرزبندی خانوادگی و روابط جنسی مربوط است و در سال‌های بعد، چالش‌های فرزندپروری سهم بیشتری پیدا می‌کند.

آموزش‌ها در طول سال و بر اساس گام‌بندی مشخص ارائه می‌شود و تمامی خدمات رایگان است. در سال نخست اجرای برنامه، بازدید‌های خانگی نیز انجام شده و هدف اصلی، رها نکردن زوجین پرخطر بوده است. در سال دوم، تماس تلفنی و مصاحبه انجام می‌شود و بر اساس نتایج، خانواده‌ها برای گذراندن سرفصل‌های آموزشی تکمیلی دعوت می‌شوند. این برنامه در حال ادغام در طرح آموزش خانواده است و تا ۹ ماه پیگیری و فالوآپ خواهد داشت.

نیاز به سیاست گذاری در حوزه پیشگیری

در بخش دیگری از جلسه، آموزش مهارت‌های زندگی به‌عنوان یکی از برنامه‌های همگانی و پیشگیرانه سازمان بهزیستی تشریح شد. این برنامه برای افرادی ارائه می‌شود که هنوز وارد چرخه آسیب نشده‌اند و از قدیمی‌ترین برنامه‌های پیشگیری این سازمان به شمار می‌رود. بر اساس توضیحات ارائه‌شده، در سطح جهانی ۹ الگوی اصلی مهارت‌های زندگی وجود دارد که در نهایت به ۱۰ مهارت همگانی منتهی می‌شود. آموزش‌های پیشگیرانه، از منظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه ارزیابی شد.

در همین بخش تأکید شد که تبدیل آموزش مهارت‌های زندگی به یک درس عمومی در دانشگاه‌ها و حتی ایجاد یک رشته تخصصی در این حوزه می‌تواند به حل مشکل نیروی انسانی کمک کند. همچنین به دو سند و قانون مرتبط اشاره شد؛ نخست، لایحه حمایت از بیماران سلامت روان که در سال ۱۴۰۱ از سوی دولت از مجلس پس گرفته شد و در آن به مداخلات پیشگیرانه اشاره مستقیمی نشده بود و دوم، برنامه جامع سلامت روان که در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ اجرا و از سوی وزارت بهداشت ابلاغ شده و پس از آن به‌روزرسانی نشده، اما در آن به پیشگیری توجه شده است. بر اساس جمع‌بندی این بخش، حوزه مداخلات پیشگیرانه نیاز جدی به سیاست‌گذاری و تربیت نیروی انسانی دارد.

گروه هدف برنامه مهارت‌های زندگی، تمامی اقشار جامعه و به‌ویژه مخاطبان سازمان بهزیستی از جمله کودکان و نوجوانان و زنان سرپرست خانوار معرفی شد. طبق آمار ارائه‌شده در سال ۱۴۰۳ حدود ۶۹ هزار نفر در قالب ۵۷۰۰ جلسه با میانگین دو ساعت آموزش دیده‌اند که مجموعاً حدود ۱۱ میلیون نفر-ساعت آموزش را شامل می‌شود.

همچنین برای گروه هدف خاص سازمان از سال ۱۳۹۶ برنامه‌های ویژه‌ای اجرا شده و در سال گذشته ۲۰ هزار و ۸۹۷ نفر در ۲۴۰۰ جلسه، معادل ۵ میلیون نفر-ساعت، آموزش دریافت کرده‌اند. تعداد آموزشگران فعال در این حوزه ۸۴۵ نفر اعلام شد که در ۳۰۹ مرکز فعالیت می‌کنند و علاوه بر آن، ۲۳۰۰ آموزشگر در حوزه پیش از ازدواج و خانواده فعال هستند که حدود ۴۰۰ هزار نفر را در قالب چهار جلسه آموزشی پوشش داده‌اند.

مراجعه سالانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر به مراکز مشاوره 

در محور سوم جلسه، وضعیت مراکز مشاوره غیردولتی بررسی شد. بر اساس گزارش ارائه‌شده، سالانه حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر به این مراکز مراجعه می‌کنند و این مراکز در ۱۰ حوزه تخصصی فعالیت دارند. با این حال، شرایط اقتصادی موجب تعطیلی برخی مراکز شده و در همین راستا، بازبینی دستورالعمل‌ها و تسهیل فرآیند صدور مجوز در دستور کار قرار گرفته است. همچنین اعلام شد که تعرفه‌های خدمات مشاوره توسط هیأت وزیران تعیین می‌شود.

محور چهارم جلسه به ارزیابی مدیران و مؤسسان مراکز غیردولتی اختصاص داشت. در این بخش تأکید شد که ارزیابی صلاحیت افراد متقاضی تأسیس مرکز مشاوره باید بر اساس استاندارد‌های مشخص انجام شود تا از اعمال نظر‌های غیرحرفه‌ای جلوگیری شود. این ارزیابی‌ها در سه سطح استانی، منطقه‌ای و کشوری صورت می‌گیرد و استان‌ها یک ماه فرصت دارند تا صلاحیت متقاضیان را بررسی کنند. مجوز تأسیس مراکز پنج سال اعتبار دارد.

طبق آمار ارائه‌شده، سال گذشته ۹۲۲ جلسه ارزیابی به مدت ۱۳۵۲ ساعت برگزار شد که ۱۲۳۷ نفر متقاضی بودند و ۵۶۶ نفر موفق به دریافت مجوز شدند. سایر متقاضیان امکان ثبت درخواست مجدد پس از چند ماه را دارند.

همچنین اعلام شد افرادی که مجوز دریافت کرده‌اند برای تمدید نیازی به مصاحبه مجدد ندارند، اما باید در دوره‌های آموزشی تعیین‌شده که سالانه ۷۲ ساعت است، شرکت کنند. در شش ماه نخست سال جاری، ۳۸۷ نفر متقاضی دریافت مجوز بوده‌اند که ۲۲۰ نفر تأیید شده‌اند.

در ادامه جلسه، برگزاری ۳۱ کارگاه کشوری و منطقه‌ای برای آموزش مشاوران در سال گذشته و ۲۴ دوره آموزشی در سال جاری با حضور ۴۳۳۶ نفر گزارش شد. همچنین اعلام شد سامانه جامع مشاوره راه‌اندازی خواهد شد و به داشبورد هوش مصنوعی متصل می‌شود. آموزش ۳۵۰۰ نفر در حوزه سالمندی، تربیت مشاوران تخصصی اوتیسم و توسعه آموزش زبان اشاره از دیگر محور‌های مطرح‌شده در این نشست بود.

همچنین اعلام شد که خدمات مشاوره آنلاین با تدوین دستورالعمل مشخص راه‌اندازی می‌شود و بخش خصوصی با دریافت مجوز از سازمان بهزیستی، بستر ارائه این خدمات را فراهم خواهد کرد و نظارت بر عملکرد این مراکز بر عهده سازمان خواهد بود.

سید جواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی در این نشست با اشاره به اولویت سلامت روان در سیاست‌های این سازمان گفت: یکی از اقدامات اساسی، ضرورت پرداختن جدی به سلامت روان است؛ حوزه‌ای که به‌دلیل تأخیر‌های اداری و ساختاری آن‌گونه که باید به آن پرداخته نشده است.

به گفته او، در مؤلفه‌های سلامت، سلامت روان سهمی حدود ۸۰ درصدی دارد و سلامت زیستی ۲۰ درصد را شامل می‌شود و باید این فاصله کاهش یابد.

وی با توصیف شرایط اجتماعی کنونی افزود: جامعه امروز جامعه‌ای طوفانی با تغییرات سریع، همه‌جانبه و گاه غافلگیرکننده است که پیامد آن افزایش تنش‌هاست و همین امر ضرورت اقدام برای درمان و ارتقای سلامت روان را دوچندان می‌کند.

حسینی تأکید کرد: حرکت به سمت تخصصی‌سازی خدمات مشاوره و تربیت مشاوران متخصص در حوزه‌هایی مانند اوتیسم، ناشنوایان، نابینایان و سالمندان باید در دستور کار قرار گیرد.

رئیس سازمان بهزیستی همچنین از تدوین شیوه‌نامه مشاوره آنلاین خبر داد و گفت: ورود به این حوزه باید با احتیاط و بر اساس ضوابط مشخص انجام شود.

وی تصریح کرد: پس از صدور مجوز برای دفاتر مشاوره و خدمات روان‌شناختی، نظارت مستمر ضروری است و در صورت نیاز، لغو مجوز نیز باید اعمال شود.

وی بر گسترش شبکه داوطلبان و شناسایی داوطلبان مددکار و روان‌شناس و پیوند دادن آنها به شبکه منسجم داوطلبان بهزیستی تأکید کرد.

 به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بهزیستی کشور، حسینی با اشاره به طرح «سلام» گفت: بررسی شود که چگونه می‌توان مراکز مشاوره، پایگاه‌های سلامت روان و برنامه‌هایی مانند تحکیم خانواده در پنج سال نخست زندگی مشترک را با این طرح پیوند داد تا اصول تمامیت، کفایت و عدالت در گسترش کمی و کیفی خدمات محقق شود.