گذری در شهر مرزی "تایباد"

به گزارش باشگاه خبرنگاران ، در کتب تاریخی ( حبیب‌السیر و نفحات جامی ) "تایباد" از جمله مراکز قدیمی ایران زمین می‌باشد و در حدود ۷۰۰ سال پیش جمعی از اقوام مغول در این آبادی که به نام مغول آباد بوده زندگی می‌کردند.

 این قوم به علت بروز بیماری طاعون در افغانستان محل سکونت خود را ترک و به جنوب ایران رفتند و روستای آنان مدتی ویران بوده تا این که شخصی به نام تائب به فکر تجدید بنا و عمران تایباد کنونی و سهل آباد آن عصر می‌افتد.

لیکن این بار هم به علت ناامنی‌های مرزی دیر یا زود به ویرانی کشیده شده و مردم ساکن آن به اطراف متفرق می‌شوند تا این که هنگام حمله حسام‌السلطنه به هرات و کوچاندن ایرانیان مقیم هرات به تایباد باز این ده ویرانه اعتباری پیدا می‌کند و چون مرکز حکام محلی قرار می‌گیرد از مناطق دیگر ، علما و دانشمندان به آن جا می‌آیند.

پیشینه تاریخی
 
یافته‌های باستان‌شناسی موید سکونت و فعالیت‌های انسانی در این ناحیه از هزاره سوم پیش از میلاد است.

"گونتر کوریل" نخستین پژوهشگری بود که در سال ۱۹۷۴ مسیر تربت جام، تایباد را مورد بررسی قرار داد . این ناحیه دوران تاریخی جمعیت بسیاری را به خود جلب کرده‌ است ، به گونه‌ای که در دوران پارت‌ها یکی از ولایات آن سلسله بوده‌ است.

منطقه کنونی تایباد در متون کهن به "باخرز"شهرت داشته و گاه از آن با عناوین "گواخرز"و "بادهرزه" نام برده شده و در منطقه تلاقی راه‌های تجاری قدیم که نیشابور را به هرات و قهستان و سرخس متصل می‌کرد قرار داشته‌ است.

 باخرز در سال ۲۹ه.ق توسط سپاهیان اسلام فتح شد و شهر"مالین"  به عنوان مرکز باخرز از نظر رونق و اعتبار به مرتبه‌ای رسید که در سده چهارم هجری شهری آباد به شمار می‌آمد.

این منطقه در سال ۶۴۴ه.ق در شمار مضافات هرات به ملوک کرت اهدا شد. در اوایل سده هشتم هجری شخصیتی بزرگ و عرفانی به نام "مولانل شیخ زین‌الدین ابوبکر تایبادی" در باخرز ظهور کرد و منطقه را از افکار خویش متاثر ساخت.

توجه به این ناحیه در دوره تیموری نیز ادامه یافت به طوری که بنای با عظمتی برای تجلیل از مقام عرفانی "زین‌الدین ابوبکر " ساخته شد. باخرز در قرون بعدی بویژه در سال ۹۹۸و۱۰۲۵ ه.ق توسط عبدالمومن خخان ازبک و در سال ۱۱۲۸ بوسیله افغان‌ها  تصرف شد. به هر حال تیره‌های مختلف و متعددی که در سراسر تایباد پراکنده‌اند گواه محکمی بر رویدادها و حوادث این ناحیه و تاثیرات آن بر منطقه می‌باشد.


موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی
 
شهرستان تایباد بر پهنه جغرافیایی شمال شرق استان خراسان رضوی واقع شده‌است . این ناحیه یا ارتفاع ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ متری از سطح دریاهای آزاد و مساحت تقریبی ۴۷۵۶ کیلومتر مربع از شمال به شهرستان تربت جام، از شرق به مرزهای سیاسی کشور افغانستان، از جنوب به شهرستان خواف و از مغرب و جنوب غربی به تربت حیدریه محدود می‌شود.

مرکز این شهرستان، شهر تایباد و بر پایه آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش مرکزی، باخرز و میان ولایت و ۴ شهر تایباد، مشهد ریزه و کاریز و ۶ دهستان می‌باشد.

 جمعیت شهرستان تایباد در سال ۱۳۸۵ شمسی حدود ۱۴۵۹۱۰ نفر بر آورد شده‌ است . از نظر چهره طبیعی بخش شمالی و جنوبی ان کوهستانی بوده و شامل ارتفاعاتی از جمله باخرز و ارزنه‌ است.

در جنوب و غرب آن نیز دشت‌های فرزنه، محمد آباد، سرداب، کاریزچه، پلبند، دشت بی‌حاصل دو غارون و ... قرار دارد. تایباد اقلیمی معتدل مایل به گرم دارد و از نظر بارندگی در زمره مناطق خشک به شمار می‌آید و بادهای معروف یکصد و بیست روزه سیستان نقش مهمی در خشکی هوا دارد. از مهم‌ترین رودهای فصلی این شهرستان می‌توان به"ربس"درشمال و رود مرزی "هریر رود "در شمال شرقی آن اشاره کرد.

 شهر تایباد با سابقه و قدمت طولانی خود و دارا بودن آثار و بناهای تاریخی از جمله شهرهای کهن ایران به حساب می‌آید. این شهر در مسیر ارتباطی تربت جام، فریمان، سنگان، خواف، تربت حیدریه به مشهد متصل می‌شود.
 
محدوده شهرستان تایباد در سالیان گذشته شاهد پیش‌آمدها و حوادث تاریخی فراوان بوده‌ است. از جمله حوادث مهم گذشته حمله قوم مغول، اسکندر، عرب‌ها، تاتارها، ترکمن‌ها به این منطقه بوده‌ است. در گوشه کنار این شهر و روستاهای اطراف این شهرستان ترکیبی از تیره‌های تیموری، جلالی، یوسفی، یعقوبی، یحیایی و رسولی وجود دارد.
 
وجود قبرستان‌های طایفه‌ای وسیع در گوشه و کنار شهر و اطراف، نشان از وجود جمعیت‌های گوناگون در گذشته دور دارد. قبرستان‌ها از این جهت طایفه‌ای خوانده‌اند که هر تیره و هر خانواده بزرگ و گسترده برای خود گورستانی دارد.
 
نژاد مردم شهر تایباد ایرانی است و به علت نزدیکی به شمال شرق ایران تحت تأثیر این دو منطقه قرار گرفته‌ است. زبان مردم شهر تایباد فارسی است و به گویش بیرجندی صحبت می‌کنند.
 
 
مردم شهر تایباد مسلمان آن‌ها شیعه و همچنین سنی و حنفی مذهب می‌باشند. از جمله خصوصیات اعتقادی آن‌ها، پایبندی به اعتقادات مذهبی و فرامین دینی می‌باشد.
 
 
اولین مسجد شیعیان به نام مبارک صاحب‌الزمان (عج) در زمان مرحوم آیت‌الله العظمی میلانی و با توصیه و کمک آن فقید سعید در شهر تایباد احداث شد و در نیمه شعبان ، روز میلاد مسعودحضرت بقیه‌الله (عج) و با حضور اهالی و جمعی از میهمانان مشهدی و غیره افتتاح شد و برای اوّلین بار صدای اذان شیعه در این شهر طنین انداز و نماز جماعت برگزار گردید .
 
شیعیان در شهر تایباد تا به حال دارای هفت مسجد هستند که همه آنها را طلاب فارغ‌التحصیل و یا کسانی که در پایه‌های بالا اشتغال به تحصیل دارند اداره می‌کنند .
 
وجود مدرسه علمیه در شهر و طلاب علم که کار بحث و تحقیق و تفسیر مذهب شیعه را دنبال می‌کنند در استحکام اعتقادات دینی و اسلامی مؤثر می‌باشد. از مساجد قدیمی شهر که قدمت تاریخی دارند در ایام و مناسبت‌های مذهبی جهت اجرای مراسم مذهبی استفاده می‌شود.


خربزه يکي از مهمترين توليدات کشاورزي تايباد است که به بيشتر مناطق ديگر ايران فرستاده مي‌شود

خربزه يکي از توليدات مهم کشاورزان اين منطقه است که به اکثرشهرهاي ايران صادر مي‌شود، درگذشته روش خاصي براي نگهداري و استفاده آن در زمستان وجود داشت و به اين طريق بود که بعد از گرفتن پوست خربزه آن را به صورت نوارهاي باريکي در آورده ودر آفتاب خشک مي‌کردند و بعد اين نوارها را به يکديگر مي‌بافتند که در اصطلح محلي به آن « قاق / qâq » مي‌گفتند.و در زمستان به عنوان خشکبار از آنها استفاده مي‌شود که بسيار مقوي و پر انرژي بوده است.امروزه اين روش به دست فراموشي سپرده شده و ديگر کسي از آن ياد نمي‌کند.

علاوه بر اين فعاليت‌هاي ديگري مانند قالي ، قاليچه و گليم بافي  در بعضي از منازل روستايي و به ندرت شهري ، پارچه بافي را نيز مي‌توان مشاهده کرد.

وجود معادني همچون گچ ، سنگ ساختماني و توليد مصالح ساخنماني مانند شن و آجر فعاليت‌هاي عمده صنعتي در اين منطقه محسوب مي‌شود.

 اگر چه درسال‌های  اخير به دليل خشکسالي‌هاي پي در پي گرايش به کشت محصولاتي مانند زعفران و پسته در ميان بعضي از کشاورزان رايج شده است ولي بسياري از جوانان به شغل‌هاي خدماتي مانند مغازه‌داري ، مسافر‌کشي و... روي آورده‌اند و اين عامل نقش بسيار مهمي در مهاجرت روستا ئيان به شهر و ايجاد مشاغل کاذب در تايباد داشته است.


حوزه‌ی علمیه‌ی امام صادق(ع)
 
اکنون حوزه علمیه امام صادق(ع) در شهر تایباد دارای بیش از 110 نفر طلبه است که از مقدمات تا سطوح عالیه اشتغال به تحصیل دارند و از محضر اساتید محترم حوزه استفاده می‌کنند . باید خداوند را شکر‌گزار بود که این مرکز دینی و علمی در این زاویه‌ی مرزی منشأ برکات زیادی بوده است.

 
مجموعه تاریخی مزار شیخ زین‌الدین ابوبکر تایبادی (ره)

مهم‌ترین شاخص تاریخی شهر تایباد ایوانی است رفیع مزین به کاشی‌کاری و کتیبه‌های زیبا که امروزه در کنار گورستان قدیمی شهر در خیابان مولانای غربی واقع است و موید ارادت و توجه به شخصیت عرفانی مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی است .

وی از مشایخ صوفیه و از جمله عرفای سده هشتم هجری است. مدفن شیخ زین‌الدین ابوبکر تایبادی (ره) در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار داردکه درخت پسته کهنسالی سایه‌های خودرا بر روی آن افکنده‌ است .


در مجاورت آن نیز مسجد و ایوانی زیبا به انضمام دو حجره دو طرفه در طرفین و با فضای داخلی به صورت شاه نشین صلابت خاصی را به این مجموعه بخشیده‌ است.

از ویژگی‌های مهم این بنا کتیبهٔ آجری بر زمینه کاشی فیروزه‌ای ایوان به خط ثلث به قلم (جلال‌الدین محمدبن جعفر ) است. معماری بنا در سال ۸۴۸ه.ق به پایان رسیده و بانی آن پیر احمد خوافی وزیر با درایت شاهرخ تیموری بوده‌ است .

 در ابتدای ورود به مجموعه آب انباری وجود دارد که ساختار معماری آن بدون پاشیر است و با رشته پلکان مستقیماً به داخل مخزن منتهی می‌شود. بنای واقع در میانه گورستان مجاور این مکان نیز منسوب به آرامگاه شیخ علی پدر زین الدین ابوبکر است.


"تنگل" و بند "استای"

از جاذبه‌ها و چشم اندازهای طبیعی بخش میان ولایت شهرستان تایباد، " تنگل استای" از اهمیت ویژه‌ای به لحاظ گردشگری برخوردار است.

 دره استای (تنگل خور) که شامل درختان میوه و جنگلی است به طور کلی منطقه‌ای کوهستانی را به دوستداران طبیعت عرضه می‌کند.

بند استای نیز آبگیری است که در ۵۳ کیلومتری غرب شهر تایباد واقع است و به سبب آن، محوطه پیرامون این گردشگاه آبی دارای آب و هوای مطبوعی برای استفاده گردشگران است .

همچنین از جاذبه‌های تاریخی روستای استای می‌توان به بقایای قلعه‌ای سنگی، مسجد جامع، آب انبار، تپه استای و زیارتگاه استای اشاره کرد.


انتهای پیام/

منبع: تایباد بلوگفا