چرا چهارشنبه‌سوری را جشن می گیریم؟/ نگاهی به ریشه و فلسفه تاریخی آخرین چهارشنبه سال

چهارشنبه‌سوری رسمی است که هر ساله در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود.

به گزارش خبرنگار حوزه میراث و گردشگری  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، «و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان، فرمود: تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آنگاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که، چون شبِ سوری چنان‌که عادت قدیم است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و سقف سرای درگرفت و دیگر باره جمله سرای بسوخت» این متن بخشی از کتاب تاریخ بخارا نوشته ابوبکر محمدبن جعفر النرشخی است و اگرچه در آن نامی از چهارشنبه نیامده، اما با توجه به آنچه دیده و خوانده می‌شود گویا منظور از عادت قدیم همان چهارشنبه‌سوری فعلی است.

البته برخی از کارشناسان معتقد هستند که رسم چهارشنبه‌سوری نمی‌تواند متعلق به دوران پیش از اسلام باشد، زیرا ایرانیان قبل از اسلام، هفته نداشتند و هریک از روز‌های ماه را به نامی می‌خواندند. دلیل دوم آن است که بی‌احترامی به آتش و پریدن از روی آن با سنت زرتشتیان سازگار نیست، اما ابراهیم پورداوود، ایران‌شناس معاصر، اوستاشناس و نخستین مترجم فارسی اوستا گفته است چهارشنبه‌سوری ریشه درگاهنبارِ هَمَسْپَتْمَدَم زرتشتیان و نیز جشن نزول فروهر‌ها دارد که شش روز پیش از فرارسیدن نوروز برگزار می‌شد.

افسانه چهارشنبه‌سوری

بنا بر آنچه که در تقویم ایرانی و زرتشتی آمده است، نوزدهمین روز از هر ماه به نام فروهر نامیده شده و تقارن نام روز با نام ماه فروردین نیز جشن فروردینگان نامیده می‌شود. جشن فروردینگان، جشن نزول فروهر‌ها است. زرتشتیان در قالب این جشن به دشت و صحرا رفته و با این عمل فروهر عزیزان از دست داده خود را تا مسافتی بدرقه نموده و سپس به خانه خود برگشته و به یاد آن‌ها شمعی را می‌افروختند. برخی دیگر نیز در این روز به یاد هر عزیز فوت شده گلی می‌کاشتند.

برخی از صاحب‌نظران نیز تصور می‌کنند که چهارشنبه‌سوری شکل تحول‌یافته‌ای از جشن سده است، اما چنین ادعایی بعید است. جشن سده یکی از جشن‌های ایرانی است که در ساعات اول عصر روز دهم بهمن‌ماه یا همان روز آبان ماه بهمن برگزار می‌شد. به روایت تاریخ مردم در قالب این جشن در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کردند، سپس یک آتش بزرگ برپا می‌کردند و در اطراف آن جمع می‌شدند. بنابراین جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردم است.


بیشتر بخوانید:فلسفه چهارشنبه سوری چیست؟


ابوریحان بیرونی گفته است هرمزد یکم، سومین پادشاه ساسانی دستور داده‌بود در نوروز، مکان‌های مهم را با آتش پاکیزه کنند، زیرا معتقد بود که عناصر ناسالم در هوا وجود دارند. البته یک نظر غیر آیینی نیز تا حدودی این امر را تأیید می‌کند، زیرا کارشناسان معتقدند برافروختن آتش کاربرد‌های بهداشتی و خاصیت گندزدایی دارد.

گروهی از صاحب نظران نیز می‌گویند چهارشنبه‌سوری یادمان عبور سیاوش از آتش می باشد. سیاوش یکی از شخصیت‌های شاهنامه است که کیکاووس، یکی از فرمانروایان کیانی او را برای تربیت شدن و آموختن مهارت‌های جنگی به رستم سپرد. رستم او را با خود به زابلستان (مناطق وسیعی از جنوب و مرکز سرزمین کنونی افغانستان) برد. بنابراین سیاوش سال‌ها از خانه و خانواده‌اش دور بود، اما بعد از بازگشت به ایران با توطئه سودابه (نامادری‌اش) به خیانت به پدر متهم می‌شود و به توصیه موبدان از آتش می‌گذرد تا گناهکار از بی‌گناه مشخص شود البته سیاوش از این امتحان سربلند خارج می‌شود.

افسانه چهارشنبه‌سوری

این احتمال نیز مطرح است که چون در برخی از متون تاریخی روز چهارشنبه را روز نحسی دانسته‌اند، مراسم چهارشنبه‌سوری در قرون اولیه اسلامی ابداع شده باشد. البته برخی از صاحب نظران نیز تصور می‌کنند که چهارشنبه‌سوری بزرگداشت یاد قیام مختار ثقفی است. آن‌ها باور دارند که قیام مختار به خون‌خواهی امام حسین (ع) در روز چهارشنبه و با روشن کردن آتش روی پشت‌بام‌ها شروع شد. البته شواهد تاریخی این پیشینه را تأیید نمی‌کنند.

در این میان امیر اسماعیل آذر، استاد ادبیات فارسی و مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی به ما گفت: اصولاً آنچه به نام چهارشنبه‌سوری مشهور است، از بعد از اسلام در آیین‌ها ظاهر شده است. اعراب چهارشنبه‌ها را نحس می‌دانند و می‌گویند یوم‌الاربعا دارای نحوست است و برای اینکه این نحوست را برطرف کنند، چهارشنبه شب‌ها خاصه چهارشنبه شب‌های آخر سال به آتش‌بازی و گاهی آب‌پاشی به هم روزگار می‌گذرانند.

وی افزود: هیچ وقت ایرانی‌ها در روزگار کهن چنین حرف خطایی را نزدند که «زردی من از تو، سرخی تو از من». این شعار، شعار زیبایی نیست.

این استاد ادبیات فارسی اظهار کرد: موضوع آتش در روزگار باستان این بوده است که ایرانی‌ها برای رفتگان خود احترام قائل و بر این باور بودند که ۱۰ روز به نوروز مانده، ارواح به خانه‌شان برمی‌گردند که دوستان و کسانشان را ملاقات کنند. به همین جهت خانه‌ها را تمیز می‌کردند که به اصطلاح خانه‌تکانی گفته می‌شود و آتش بر بام‌ها می‌نهادند تا نور آتش سبب شود، ارواح خانه خود را گم نکنند. بنابراین حرف‌های دیگری که در زمینه ریشه چهارشنبه‌سوری می‌آید، از نظر تاریخی پشتوانه‌ای ندارد.

انتهای پیام/

 

اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۱۷
در انتظار بررسی: ۰
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۷:۳۹ ۰۹ خرداد ۱۳۹۹
من که نفهمیدم خود شما فهمیدید ؟
Iran (Islamic Republic of)
سعید
۰۶:۳۶ ۲۹ اسفند ۱۳۹۷
با عرض سلام
مطالب جالب و خوبی بود
فقط مطلب آخر یعنی نظر استاد دانشگاه آزاد اسلامی خیلی بی ربطه
آخه اعراب که اصلا سالشون شمسی نیست که بخواهند در آخر سال شمسی یک چنین مراسمی بگیرند
تازه این مراسم کشورهای عربی مرسوم بود میشد این حرف رو زد در حالی که این طور نیست
ویا اینکه اعراب اگر چهارشنبه را نحص میدونستند شاید قبل اسلام بوده چون در اسلام چهارشنبه اصلا نحوصت نداره
که بشه ادعا کرد بعد از پیدایش اسلام این جریان شکل گرفته
و ...
Iran (Islamic Republic of)
Farhad
۱۹:۲۸ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
ولا بری دامان طبیعت ی آتیش بزرگ وا کنی لذت ببری ن اینکه مواد منفجره
Germany
ناشناس
۱۵:۳۳ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
آدم عاقل دنبال خرافه نمی رود و برایش هم توجیه درست نمی کند و دیگران را نیز به زحمت نمی اندازد و جان خودش و دیگران را هم به خطر. البته آدم عاقل را می گویم.
Iran (Islamic Republic of)
بهروز
۱۴:۴۵ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
تصادفات رانندگی, یک آماری از کشته و مجروح برای خودش در سال دارد، ولی نمیشود که رانندگی و ماشین را ممنوع، برق گرفتگی هم نیز برای خودش سالانه در تلفات انسانی آماری دارد ولی نمیشود که برق را برداشت و ممنوع کرد، ولی میشود چهارشنبه سوری را تعطیل کرد، بخاطر اینکه هزارها و ملیون ها خانواده را از داغ دار شدن نجات داد.100‰
Iran (Islamic Republic of)
نیوشا
۱۳:۲۷ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
بنظر من اگه چهار شنبه سوری رو بخوای جشن بگیری خانواده گی توی خونه باغ تون بگیرید یا برای دیدن جایی بریدولی من که خیلی ترقه بازی دوست دارم و انواع ترقه ها رو دارم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۱:۲۷ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
من لاستیک جمع کردم برای امشب 8حلقه
Iran (Islamic Republic of)
گلی
۱۰:۵۸ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
آخرش ثابت نشد / یعنی خرافات یک عمر سرگرم خرافات بودن / وقتی خدا بخواد سرنوشت رو رقم بزنه آتش چهار شنبه سوری چکاره است /
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۳:۲۸ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
خودت فهميدي چي گفتي
Iran (Islamic Republic of)
محمود
۱۰:۱۹ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
پاسداشت آئیین های ایران بسیار خوب هست، اما باید بدانیم چهارشنبه سوری را در همان روشن نمودن یک آتش بسیار کوچک ودر یک مکان امن انجام داد نه اینکه با استفاده از مواد منفجره وترقه بازی همراه باشد چون دیگر چهارشنبه سوری نیست دیوانه بازی است میشود چهارشنبه سوزی
Iran (Islamic Republic of)
محمد
۱۰:۱۸ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
از هركاري كه خطر جاني وزيستي داردبايدپرهيز كرد.گرچه اندكي هيجان دارد.اما خطرات آن از هيجانش صدها بار خطرناكتر است.يك لحظه غفلت يك عمر پشيماني.
Iran (Islamic Republic of)
سام
۱۰:۱۸ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
يك لحظه غفلت يك عمر پشيماني.نگران کننده است
Iran (Islamic Republic of)
م
۱۰:۱۸ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
از هركاري كه خطر جاني وزيستي داردبايدپرهيز كرد.
Iran (Islamic Republic of)
مصطفی
۱۰:۰۱ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
در مورد چهارشنبه سوری همین موردکه ده روز مانده به نوروز جشن میگرفتند قوی تر هشتش یا به عبارتی
در روزهای پایانی سال و چون آتش از دیرباز در بین ایرانیان مورد احترام و ارزش بوده است حال چه به لحاظ ساختن ایزار های جنگی با آتش و حتی روشنایی و.. و ایرانیان معتقد بودند که در گذشتگان در پایان سال به دیدار زمینیان می آیند و همچنین ایرانیان در پایان هرفصل جشنی داشتند مثل شب یلدا (پایان پاییز ) نوروز (پایان زمستان و اغاز بهار ) اردیبهشتگان که جشنهای زیادی بابت همین اردیبهشتگان بوده و یا جشن برداشت محصول و... و در این جشن ایرانیان با خوراکیها و میوهها و سایر غذاها در پشت بام خانه خود یا سطح زمین آتشی درست می کردند و دور هم جمع می شدند و تا پاسی از شب به جشن و پایکوبی مشغول بوده و معتقد بودند در گذشتگان به دیدار آنها آمده و حتی از خوراکیها استفاده می کنند و بعدها با گذشت زمان و چون عدد 7 در بین ایرانیان مقدس بوده 7 آتش درست کرده و از روی آن می پریدند و به قول آنها نوعی میکروب زدایی می شد البته تعداد آتش و عبارات آن به مرور زمان اضافه شده است و همه این موارد به اینکه آتش هم از عناصر چهارگانه زندگی بوده مقدس میباشد
امیدوارم این جشن بیشتر توسط رسانه و مدارس و بخصوص تلویزیون اگر دوست داشته باشند می تواند به نحو بسیار بهتر و مطلوبتری به فرزندان حود بیاموزیم و توضیح پدر ومادر هم به فرزندان و بیان اصل ریشه و واقعیتهای تاریخی و فرهنگی به حفظ ونگهداری فرهنگ کمک می کند
اگر دوست داشته باشیم و ایرانی هستیم
Iran (Islamic Republic of)
م
۰۹:۳۷ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
من اصلا از ترقه بازی خوشم نمیاد
Iran (Islamic Republic of)
یخ فروش جهنم
۰۹:۲۰ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
دیروز یه نفر تو محور راین کرمان بر اثر تصادف و انفجار ماشینش جلو رومون زنده سوخت و از دست کسی کاری برنیومد .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۲:۵۱ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
خب
يعني ميخاي بگي به خاطر چهارشنبه سوري خودشو به اين روز انداخته...
آخرین اخبار