زنگِزور، بهترین فرصتِ حل مسائل تهران باکو

آنکارا و باکو ۲۵ خرداد پارسال قراردادی را امضا کردند که به موجب آن، همکاری‌های نظامی، اقتصادی، تجاری، حمل و نقل و حوزه انرژی خود را افزایش می‌دهند. این قرارداد در سفر اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه به جمهوری آذربایجان منعقد شد.

علی‌اف پس از عقد قرارداد به حمایت «بی‌دریغ» ترکیه از این کشور در جنگ ۴۴ روزه با ارمنستان اشاره کرد و گفت این حمایت‌ها منجر به بازگشت اراضی اشغال شده جمهوری آذربایجان شد.

حالا پس از سپری شدن چندماه از آتش بس ارمنستان و جمهوری آذربایجان، آنکارا و باکو شروع به اجرای آن توافق کردند که یکی از مواد توافق نیز اجازه ارمنستان به جمهوری آذربایجان برای ایجاد کریدوری جهت عبور کالا و  شهروندان جمهوری‌آذربایجان از خاک این کشور به نخجوان است.

با این وجود توافق آتش بس میان ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان، الزامی به ایجاد کریدور را مشخص نمی‌کند. در بند ۹ این قرارداد، ارمنستان پذیرفته مسیر‌های بسته حمل و نقل بین بخش غربی جمهوری آذربایجان با نخجوان را همراه با تامین امنیت آن باز کند. اما در هیچ کجای آن از ایجاد یک کریدور در امتداد مرز ارمنستان با ایران حرفی زده نشده است.

اما ساخت کریدور زنگزور علیرغم هزینه‌های گزافی که بر دولت‌های باکو و آنکارا تحمیل کرده، شامل بزرگراه هورادیز- جبرئیل- زنگیلان- آق بند، جاده پیروزی به طول تقریبی ۱۰۲ کیلومتر، بزرگراه کلباجار - لاچین (۷۲.۳ کیلومتر)، فیضولی - هادروت (۱۳ کیلومتر) و بردااقدم (۴۵ کیلومتر) است که خطوط حمل و نقل را برای این کشور‌ها گسترش می‌دهد.

میرقاسم مومنی، کارشناس مسائل قفقاز در این باره می‌گوید «باتوجه به هزینه‌های زیادی که ترکیه و جمهوری آذربایجان برای احداث کریدور زنگزور کرده اند، هم‌اکنون بهترین فرصت برای ایران فراهم است تا بدون اینکه فقط امتیاز بدهد، با قرارداد‌هایی مطمئن از نیاز جمهوری آذربایجان به خود نهایت استفاده را برده و مسائل باقی مانده میان تهران و باکو را حل کند.»

به گفته این کارشناس، «عدم حضور رژیم صهیونیستی در کنار مرز‌های ایران و عملیاتی کردن حضور شرکت‌های ایرانی در بازسازی قره باغ از جمله این مسائل است که جمهوری آذربایجان باید برای انجام آن به ایران تعهد دهد. چراکه ما در جنگ ۴۴ روزه قره باغ عملا از جمهوری آذربایجان حمایت کردیم و شهید دادیم.»

پس از فروپاشی شوروی و تاسیس کشور جمهوری‌آذربایجان در آذر هفتاد، ایران  کمک‌های گسترده‌ای را به جمهوری آذربایجان و نخجوان ارائه کرد. این کمک‌ها از توسعه زیرساخت‌ها و سرمایه گذاری گرفته تا کمک‌های بشردوستانه به ده‌ها هزار نفر از خانواده‌های فقیر از سوی کمیته امداد امام خمینی (ره) را شامل می‌شد.

همچنین همزمان با شروع جنگ اول قره باغ میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، تعداد زیادی از نیرو‌های نظامی ایران و به نفع جمهوری آذربایجان (در قالب مستشاری یا میدانی) در جنگ قره باغ شرکت کردند که تعدادی از آن‌ها شهید و برخی در باکو مدفون شدند.

محسن رضایی فرمانده کل سابق سپاه پاسداران اسفند ۹۱ در این باره گفته بود «به خاطر وضعیت بغرنج مردم جمهوری آذربایجان، شخصا دستور دادم تا وضعیت منطقه قره باغ مشخص شود و ارتش جمهوری آذربایجان با تجهیزات نظامی مناسب تجهیز شده و آموزش‌های لازم نیز برگزار شود.»

در عین حال روابط دو کشور متاثر از تحولات قفقاز و دریای سیه به سویی رفته تا باکو دوباره به تهران متمایل شود. به گفته مومنی دستگاه دیپلماسی کشور باید با جدیت مسئله همکاری با جمهوری آذربایجان را پیگیری کند تا منافع مردم ایران و منطقه قفقاز تامین شود.