رسوم کرمانیان در محرم
کرمانی‌ها از گذشته‌های دور با فرا رسیدن محرم، ضمن آداب و رسومی خاص، خاطره حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایشان را زنده نگه می‌دارند.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از کرمان، یک هفته قبل از محرم، سَردرِ مغازه‌ها، ادارات، شرکت‌ها و به ویژه تکایا و مساجد با پارچه‌ها و بیرق‌های سیاه که نمودی از عزاداری قلبی مسلمانان شیفته حضرت امام حسین (ع) است، مزین می‌شود.
علم عزای محرم که در کرمان برافراشته می‌شود، محبین اهل بیت (علیهم السلام) نیز با راه اندازی مجالس، مراسم و آیین‌های عزاداری ارادت قلبی خود را به ساحت خاندان نبوت (ص) نشان می‌دهند.
در حقیقت، با حلول ماه محرم، شهر‌ها و روستا‌های دیار کریمان، چهره و رنگ حسینی به خود می‌گیرند، پرچم عزای ابا عبدالله الحسین (ع) و اصحاب باوفایشان در هر کوی و برزن بالا می‌رود و بانگ لبیک یا حسین شهر را فرا می‌گیرد و همه در عزای شهدای دشت کربلا عزاداری می‌کنند و در کنار آن به پخش نذورات و اطعام حسینی نیز می‌پردازند.
کرونا و محدودیت‌هایی برای عزاداری محرم
هر چند شیوع ویروس کرونا، آیین‌های عزای حسینی را با محدویت‌ها و تغییراتی روبرو ساخته است، اما دوستداران خاندان اهل بیت (علیهم السلام) با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی سعی در زنده نگهداشتن یاد و خاطره حضرت سیدالشهدا و ۷۲ تن از اصحاب آن حضرت دارند.
پیش از کرونا در مبادی ورودی هر محله یا جلوی برخی مغازه‌ها و منازل، تعداد زیادی از ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) بشکه‌هایی پر از آب و یا شربت قرار می‌دادند و به یاد لب‌های تشنه یگانه مظلوم عالم از عابرین پذیرایی می‌کردند که امروز به منظور پیشگیری از شیوع کرونا، این رسوم کم رنگ‌تر شده است.
از سوی دیگر، در گذشته با شروع ماه محرم در گوشه و کنار شهر و در مکان‌های مذهبی یا منازل شخصی، اشخاص مختلف اقدام به برپایی مجالس روضه خوانی و زیارت عاشورا می‌کردند که هم اکنون این اجتماعات به ویژه مجالس روضه خوانی با جمعیت محدود برگزار می‌شود و مراسم زیارت عاشورا نیز اکثراً به فضای مجازی منتقل شده است.
پذیرایی از عزاداران حسینی با آبگوشت امام حسینی
مراسم روضه خوانی معمولا به گونه‌ای برنامه ریزی می‌شود که به ظهر یا پایان شب ختم شود، لذا صاحبان مجلس از افراد حاضر با غذایی که معمولا آبگوشت امام حسینی است، پذیرایی می‌کنند.
در اکثر نقاط استان کرمان، پختن و توزیع آبگوشت امام حسینی قدمت و رواج بیشتری دارد. آبگوشت امام حسینی شامل گوشت بره، حبوبات از قبیل نخود و لوبیا، سبزیجات خشک از قبیل ترخون، شنبلیله، ادویه از قبیل زردچوبه، دارچین، زعفران، فلفل، رب گوجه فرنگی، پیاز، برگه زردآلو، به خشک شده و چربی گوشت گوسفند (دنبه) است.
با آماده شدن غذا و پس از خاتمه مراسم عزاداری و روضه خوانی در بین جمعیت و عزاداران سفره‌هایی پهن می‌شود و آبگوشت که قبلا داخل ظروف (معمولا کاسه مسی) ریخته اند نزد مهمان‌ها می‌آورند، که البته به دلیل پیشگیری از شیوع کرونا این رسم و رسوم با جمعیت محدود برگزار می‌شود.
پخت و توزیع عاشوری در محرم
در بیشتر شهر‌ها و روستا‌های استان کرمان رسم است، در ماه محرم علاوه بر شله زد، "عاشوری" که یک نوع بلغور است، پخت و در بین مردم و همسایه‌ها توزیع می‌شود.
عاشوری یک نوع آش حاوی انواع حبوبات است که طرفداران زیادی در بین مردم دارد.
تشکیل خودجوشانه هیئت‌های سینه زنی یا زنجیرزنی در محلات
در ایام محرم علاوه بر برگزاری مراسم روضه خوانی حضرت ابا عبدالله الحسین (ع)، مردم هر محله به طور خودجوش در تکیه‌ها و مساجد تجمع و نسبت به تشکیل هیئت‌های سینه زنی یا زنجیرزنی اقدام می‌کنند.
این دسته‌ها از ابتدای محرم با حرکت در کوچه پس کوچه‌های محله خود، به سوگواری و عزاداری امام حسین (ع) و ۷۲ تن از یاران باوفایشان می‌پردازند.
برگزاری مراسم تعزیه و شبیه گردانی
در برخی از شهرستان ها، روستا‌ها و بخش‌های کرمان از جمله زنگی‌آباد، چترود، جوپار و ... در روز عاشورا اقدام به شبیه گردانی می‌کنند.
بدین منظور، تعدادی از جوانان با ملبس شدن به لباس مشابه لباس‌های خاندان اهل بیت (علیهم السلام) و لباس سربازان ابن سعد و نامگذاری بعضی از افراد به عنوان شمربن ذی‌الجوشن، ابن سعد، حرمله، حر بن ریاحی، علی‌اکبر، قاسم‌بن‌الحسن، ابوالفضل العباس، امام حسین(ع) و سایر کسانی که در واقعه کربلا نقش داشته‌اند و تدارک وسایل از قبیل خیمه، گهواره علی‌اصغر و اسب زخمی منظره‌ای از واقعه و حوادث کربلا را مجسم می‌سازند تا بدین وسیله افکار نظاره‌گران را متوجه آن ایام سخت و دشوار کنند.
گروه‌های تعزیه خوانی نیز با اجرای مجالس تعزیه گوشه‌ای از مصائبی که بر اباعبدالله الحسین (ع)، خاندان و یاران باوفایشان گذشت را برای مردم عزادار به نمایش می‌گذارند.
مجالس تعزیه معمولا شب‌ها و در حسینیه‌ها و تکایا برگزار می‌شود که با سینه زنی و نوحه خوانی همراه است و عزاداران بر سفره اطعام حسینی پذیرایی می‌شوند.
عبور دادن کاروان اسرا و اطفال در میان حزن و اندوه مردم و آتش زدن خیمه‌ها در بعد از ظهر عاشورا از دیگر برنامه‌هایی است که اجرا می‌شود.
مراسم شام غربیان
در روز دهم محرم، بعد از غروب آفتاب و زمانی که تاریکی همه جا را فرا می‌گیرد، مردم با همراهی هیئت‌های سینه‌زنی و عزاداری با روشن کردن فانوس و شمع، مراسم شام غریبان را برگزار و برخی به صورت نمادین، جست و جوی خود را برای یافتن اطفال و کودکان وابسته به خاندان حسین‌بن علی (ع) که از ترس آزار و شکنجه‌های سربازان ابن‌سعد به بیابان‌های مجاور صحنه نبرد پناه برده‌اند، آغاز می‌کنند.
نقطه عطف مراسم عزاداری ماه محرم در روز اربعین یا چهلمین روز شهادت حضرت امام حسین (ع) با شکوه خاصی مشابه روز عاشورا برگزار می‌شود.
گرچه برخی از آیین‌های محرم در غبار گذشت روزگار کمرنگ شده است، اما محبان امام حسین (ع) در استان کرمان هر ساله در ایام محرم این رسوم را زنده نگه می‌دارند.
برگزاری آیین «چهل منبرو» در محرم
در برخی از شهر‌ها و مناطق استان کرمان مانند بم در گذشته‌ای نه چندان دور، مردم در عصر تاسوعا پای برهنه از امامزاده‌ای به امامزاده دیگر و از زیارتگاهی به زیارتگاه دیگر می‌رفتند و در آنجا شمع روشن می‌کردند. این عمل را به اصطلاح "چهل منبرو" می‌گفتند.
آیین جوش زنی
آیین سنتی جوش زنی یکی از آیین‌های عزاداری امام حسین (ع) محسوب می‌شود که نشات گرفته از قرن‌ها ارادت مردم به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است و قدمت طولانی دارد که در برخی نقاط استان کرمان از جمله شهرستان کوهبنان برگزار می‌شود.
جوش‌زنی همان غم و غصه و جوش و شور عزای امام حسین (ع) است که این سبک را به نام جوش‌زنی معروف کرده و عزاداری آن با شیوه و فن خاصی از سوی دلسوزان به اهل بیت (علیهم السلام) اجرا می‌شود.
قبل از آغاز مراسم جوش زنی، چاوش‌خوانی و پامنبری از طریق مداحان و ذاکران اهل بیت (علیهم السلام) اجرا می‌شود که جزو مجموعه جوش‌زنی به حساب می‌آید و فضا را برای انجام این آیین کهن فراهم می‌آورد.
برای جوش‌زنی عده‌ای از عزاداران دایره وار دور هم حلقه می‌زنند، سران و بزرگتر‌ها اول صف قرار می‌گیرند و بقیه افراد در صف‌های بعدی و هر کدام به کمر خود شال می‌بندند و نفر عقب دستش به شال نفر جلوی و چسبیده به همدیگری حرکت می‌کنند و شروع این مراسم در اولین حلقه و با تکرار نوای "حسین، حسین" از سوی چند نفر آغاز و کم کم به حلقه اضافه می‌شوند.
سینه زنان یک دستشان روی سینه و همزمان پای خود را روی زمین می‌کوبند و دستشان را روی سینه می‌زنند و همزمان اذکار و نوحه‌هایی با سبک حماسی خاصی با هم می‌خوانند یا یک نفر خوانده مابقی تکرار می‌کنند.
در سال ۸۰ آیین جوش زنی شمال استان کرمان ثبت ملی شده بود و در سال ۹۴ آیین جوش زنی در روستای هرمزآباد هم به این سند ملی الحاق شد.
علم گردانی
مراسم علم گردانی در برخی شهرستان‌های استان کرمان اجرا می‌شود، در این آیین روحانیان محلی علم‌هایی را که از چوب و پارچه ساخته شده است در خانه‌های مردم می‌برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می‌کنند.
این آیین در گذشته با هیجان بیشتری برگزار می‌شده، اما امروز در برخی شهرستان‌ها از جمله سیرجان، رفسنجان، کرمان، زرند و ... برگزار می‌شود.
آیین سنگ زنی ماه محرم در کوهبنان
یکی از آیین‌های عزاداری در استان کرمان که پیشینه قدیمی دارد، سنت سنگ زنی روستای کهن شهرستان کوهبنان است که در همایش سراسری ثبت آیین‌های عاشورایی سال ۱۳۹۱ کشور، به عنوان یک مراسم آیینی عاشورایی در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
این آیین، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا وقتی به کربلا می‌رسند و با پیکر‌های بی سر و پاره پاره امام حسین (ع) و یارانش مواجه می‌شوند، به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.
سنگ زنی که با نام‌های دیگری مانند کَرب زنی (در بعضی از نقاط گیلان و مازندران) و چَق چَقی زنی (نائین و محمدیه استان یزد) به عنوان یکی از مجموعه روش‌های عزاداری، به شیوه‌ای گفته می‌شود که اجرا کنندگان این مراسم درحین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن دو تکه چوب دایره‌ای شکل به یکدیگر همراه با حرکت‌های همگون و ریتمیک به عزاداری می‌پردازند.
به هم زدن چوب‌ها به شیوه خاصی انجام می‌شود به ویژه قدیمی‌تر‌ها در حالتی مانند بالا و پایین پریدن، آن‌ها را به هم می‌زنند، در حالی که یکبار دست راست را از بالا به پایین می‌آورند و دست چپ ثابت می‌ماند و دفعه بعد، عکس این حالت اتفاق می‌افتد.
این نوع عزاداری، چون با نوحه سرایی سوزناک و با رسم قدیمی همراه است، مردم هم‌نوا با دسته سنگ زنی، مرثیه سرایی می کنند و اشک ماتم می‌ریزند.
چاووشی و پا منبری در کوهبنان
از جمله سنت‌های حسنه و پسندیده، تکریم و تجلیل از پیرغلامان حسینی است، کسانی که عمر گرانمایه خود را در راه اعتلای فرهنگ عاشورا در کنار منبر‌ها و هیئت‌های عزاداری سپری کردند.
در مراسم محرم و صفر کوهبنان پیرغلامان اباعبدالله‌الحسین (ع) قبل از حضور علما و روحانیون با چاووشی و خواندن اشعار معنوی حال و هوای خاصی به عزاداران حسینی می‌بخشند و زمینه را برای سخنرانی و عزاداری مهیا می‌کنند.
عزاداری مردم کوهبنان در ۸۰ سال پیش + فیلم
استاد محمود روح الامینی چهره ماندگار مردم شناسی آن زمان، استاد جامعه شناسی دانشگاه پاریس بود، گروهی از دانشجویان خود را به ایران، شهرستان کوهبنان می‌فرستد، دانشجویان فیلم‌های زیادی از آداب و رسوم مردم آن زمان ضبط می‌کنند که یک سند تاریخی ارزشمند است، آن سال‌ها خیلی دوربین و... در ایران نبود، استاد اواخر عمرشان در سال‌های ۸۲ و ۸۱ به کوهبنان می‌آید و این فیلم را با خود می‌آورد.
حضور دسته‌های "لیله عباسی"، "کفنی" و "اجنیان"
یکی از دیگر آیین‌های دیگر ویژه ماه محرم "دسته لیله عباسی" مربوط به شهرستان انار است که در آن افرادی با لباس‌های قرمز و چماق به عنوان نمادی از لشکر یزید، در روز‌های تاسوعا و عاشورا در میان عزاداران حضور دارند و به صورت نمادین مراقب اسرای کربلا هستند که نگریزند و در مقابل آن‌ها "گروه کفنی" نیز در دسته‌های عزاداری حضور دارند که کفن می‌پوشند و با پای برهنه جلوی دسته‌ها حرکت می‌کنند و نمادی از حامیان حضرت ابوالفضل (ع) و امام حسین (ع) هستند، همچنین "گروه اجنیان" نیز با لباس‌های رنگی فرسوده به عنوان نمادی از اجنه در عزاداری روز عاشورا حضور دارند.
مراسم زرتشتیان برای سوگواری امام حسین (ع)
زرتشتیان کرمان احترام خاصی برای برگزاری سوگواری امام حسین (ع) قائل هستند و مراسم ویژه‌ای هم برگزار می‌کنند. زنان و مردان با پوشیدن لباس سفید در آتشکده برای امام حسین (ع) و یاران او به سوگواری و عزاداری می‌پردازند.
زرتشتیان امام حسین (ع) را داماد ایرانی‌ها می‌دانند و به همین دلیل به امام سوم شیعیان افتخار می‌کنند. در روز عاشورا زرتشتیان با پختن غذای قیمه مانند هم وطنان کرمانی نذری می‌دهند.
زرتشتیان با خواندن دعا و طلب ادامه راه آزادگان دنیا مراسم خود را برگزار می‌کنند.
در مجموع می‌توان گفت، عزاداری و گریه بر حضرت امام حسین (ع)، نوحه خوانی و مرثیه خوانی، سینه زنی، برپایی مجالس در تکیه ها، حسینیه ها، خانه‌ها و مساجد، تشکیل هیئت‌های عزاداری در ایام محرم، توزیع نذورات، احسان، صدقه و اطعام مردم، سقایی، دادن چای، آب و شربت به مردم، ساخت حسینیه و تکیه، یاد حضرت امام حسین (ع) هنگام نوشیدن آب، پوشیدن لباس سیاه، سیاه پوش کردن اماکن، گذرگاه ها، مساجد و حسینیه ها، راه انداختن دسته‌های عزاداری در خیابان ها، برپایی مراسم شام غریبان، برگزاری مجالس مقتل خوانی و زیارت عاشورا بخشی از مراسم عزاداری در این خطه است.
گزارش از مریم سادات بهادر
انتهای پیام/ب
