باشگاه خبرنگاران جوان ؛ سارا بابایی- تصویر لرستانِ امروز، با آنچه در اذهان از استانی پرباران و پرآب نقش بسته، در تضادی آشکار قرار دارد.

داده‌های کارشناسی و هشدارهای مقامات رسمی، روایتی تکان‌دهنده از ورشکستگی آبی در سرزمینی را نقل می‌کنند که بخشی از حوضه‌های آبریز اصلی کشور محسوب می‌شود.

اینجا دیگر خبری از برف‌های سنگین گذشته نیست و باران، اگر ببارد، دیگر نعمتی گاه‌وبی‌گاه و غالباً سیل‌آسا است.

تحلیل اعداد و ارقام ارائه‌شده از سوی شرکت آب منطقه‌ای لرستان، حکایت از عمق فاجعه‌ای دارد که تنها با تغییر الگوهای بارش قابل توضیح نیست و مدیریت ناپایدار منابع آب، سهمی عمده در تشدید آن دارد.

فرونشست منابع؛ از رودخانه‌ها تا سفره‌های زیرزمینی

احمد گودرزی، معاون شرکت آب منطقه‌ای لرستان، با تأیید وضعیت نامساعد منابع آبی، هشدار می‌دهد: متأسفانه شرایط منابع آبی استان اصلاً خوب نیست. رودخانه‌های استان تقریباً یا خشک هستند و یا دبی آنها بیش از ۸۰ درصد نسبت به سال گذشته و بلندمدت کاهش‌یافته است.

او وضعیت منابع آب زیرزمینی را نیز فاجعه‌بار خوانده و می‌افزاید: وضعیت منابع آب زیر زمینی هم به همین شکل است، از پارسال تا امسال بیش از ۱۳۰ سانتی‌متر افت سفره‌های آب زیرزمینی استان را به‌صورت متوسط شاهد بوده‌ایم. این امر تأثیرش را روی آبدهی چشمه‌ها و سراب‌های سطح استان می‌گذارد.

سدهای بی‌جان؛ تنها حجم "مرده" باقی مانده است

وضعیت سدهای استان نیز از این بحران مستثنی نیست. گودرزی با اشاره به این موضوع می‌گوید: متأسفانه در شش سد آبگیری شده استان، فقط ۲۰ میلیون مترمکعب آب داریم. اما نکته بحرانی‌تر، قابل استفاده نبودن همین میزان آب اندک است این میزان آب هم عمدتاً حجم "مرده" این سدها هستند، عملاً قابل‌استفاده نیست.

داریوش حسن‌نژاد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان نیز با ارائه آمار دقیق‌تر این واقعیت را تأیید می‌کند: تا پایان مهرماه امسال ۹۰ درصد حجم ذخیره سدهای استان خالی بوده... از حجم ۲۰۸.۷۱ میلیون متر مکعبی کل مخزن سدها... هم اکنون تنها ۱۰ درصد پر می‌باشد.

 به گفته وی، حجم آب موجود پشت سدها نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۹ درصد کاهش نشان می‌دهد.

تغییر اقلیم؛ از خشکسالی مستمر تا سیلاب‌های ویرانگر

گودرزی با اشاره به تغییر الگوهای آب‌وهوایی، توضیح می‌دهد که چرا باید به جای "خشکسالی" از عبارت "تغییر اقلیم" استفاده کرد: طبیعتاً ما برف را مثل سابق دیگر نمی‌بینیم، نوع بارش و بارندگی‌ها هم متفاوت شده است... زمانی در همین استان لرستان ۱۵ نوبت بارندگی داشتیم، الان به شش یا هفت نوبت کاهش‌یافته است.

او یک پارادوکس خطرناک دیگر را نیز برمی‌شمارد: شدت بارش‌ها افزایش پیدا کرده که این هم منجر به وقوع سیلاب می‌شود، ما در خشک‌ترین سال‌ها هم همین وقوع سیلاب را هم داریم و این به واسطه همین تغییر اقلیمی است که اتفاق افتاده است.

زنگ خطر کشاورزی ناپایدار؛ مصرف ۸۵ درصدی آب توسط یک بخش

اما بحران، تنها به کاهش بارش‌ها محدود نمی‌شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان، مصارف بی‌رویه بخش کشاورزی را "زنگ خطر جدی" می‌داند.

او گفت: از ۷۲۴.۴ میلیون متر مکعب مصارف آب زیرزمینی، سهم بخش کشاورزی حدود ۶۱۹ میلیون متر مکعب است و از ۴۴۲ میلیون متر مکعب آب استحصالی از منابع آب سطحی، ۳۸۳ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود

این ارقام نشان می‌دهد که بخش کشاورزی سهمی حدود ۸۵ درصدی از کل مصارف آبی استان را به خود اختصاص داده است.

وی هشدار می‌دهد: با توجه به تخلیه کامل سد ایوشان... سال آینده امکان تامین آب کشت‌های بهاره وجود نخواهد داشت و از کشاورزان می‌خواهد تا به سمت کشت پاییزه حرکت کرده و از کشت بهاره پرهیز کنند.

وضعیت لرستان، نمونه‌ای عینی و هشداردهنده از بحران آب است که دیر یا زود دامن‌گیر بسیاری از مناطق کشور خواهد شد.

این بحران، دو بال اصلی دارد: «تغییر اقلیم» که با کاهش بارش‌های مفید و تغییر الگوهای آن، منابع تجدیدپذیر را محدود کرده، و «مدیریت ناپایدار» که با برداشت‌های بی‌رویه و عدم تطابق الگوی کشت با ظرفیت واقعی منابع آبی، آخرین ذخایر را نیز به نابودی می‌کشاند.

هشدار مسؤولان محلی، فراتر از یک اعلام وضعیت قرمز است؛ آنان خواستار تعریف «سازگاری با خشکسالی» در جامعه و همکاری همه‌جانبه برای کنترل مصارف، به‌ویژه در بخش کشاورزی، هستند.